Quantcast
Channel: KINARAY-A – Balay Sugidanun
Viewing all 63 articles
Browse latest View live

‘Ang Pagpakamaayo’ ni Elma ‘Nenen’ Ayson-Mckeown

$
0
0

'Eksena sa Janlagasi' / Rene Sibulangcal.

‘Eksena sa Janlagasi’ / Rene Sibulangcal.


As soon as Esau heard the words of his father, he cried out with an exceedingly great and bitter cry and said to his father, “Bless me, even me also, O my father!” But he said, “Your brother came deceitfully, and he has taken away your blessing.” Esau said, “Is he not rightly named Jacob? For he has cheated me these two times. He took away my birthright, and behold, now he has taken away my blessing.” Then he said, “Have you not reserved a blessing for me?”
—Genesis 27:34-36
Nay Nenen/Panan-awan sa Adlaw

Nay Nenen/Panan-awan sa Adlaw

Sa pagtawag kang akun magurangnan nga bata sa pagsugid kanakun nga gahambal, “Mama, mangasawa run ako sa sunod nga tuig,” dya akun gid ginkalipay. Nahambal ko man ang labi na nga pagpakamaayo sa ana paga-atubangun nga responsibilidad bilang bana sa asawa nga ana gid pagahigugmaun. Salamat Ginuo.

Ang Pagpakamaayo amo ang pangarwa nga tinaga sunod sa nauna nga akun run napaambit kaninyo, ang Pagpatawad, sa diin may kabaskug nga gahum nga epektibo sa pamilya bisan indi natun pirme dya ginausar. Mabasahan sa Bibliya ang istorya kang magbugto (twins) nga Esau kag Jacob nga bata nanday Isaac kag Rebecca. Bisan irimaw nga nagbahul, magkaiba ang anda nga ugali. Si Jacob gapabilin sa balay, pirme nagatuon imaw sa Tatay kag Lolo nga si Abraham. Pero si Esau gusto mag-hunting kag pirme wara sa balay. Isara pa paborito nga bata ni Rebecca si Jacob. Rugya maturuk ninyo ang sitwasyon kon papaano nga ang masakit nga ginabatyag ni Esau kang indi nabaton ang tinaga kang pagpakamaayo halin sa Tatay na. Siguro si Esau may edad run man kag may asawa kag kabataan, pero si Esau naghiribihun ka tama.

Kon sa panahon natun dya natabo, makuon ta nga si Esau isara ka guwapo, maskulado nga tawo nga nbagay ibutang sa Outdoorsman Magazine. Pero tungud sa natabo nga naurihi ang pag-abot sa balay kag indi nabuol ang pagpakamaayo kang Tatay na, sobra ang paghiribiun na, daw bata nga nasakitan gid ka tama kag gapangayo sa Tatay na nga itugru man kana ang pagpakamaayo. Pangarwa run dya nga beses ginbul-an ka birthright kay ginbakal dya ni Jacob kana kang nagpauli si Esau nga nagutom katama kag ginpakaun ni Jacob baylo ka anang birthright. Sagrado ang pribilehiyo nga ginakalipay kang una nga bata: dya ang pagpanubli kag ang masunod sa Tatay na nga isara ka pangulo kang pamilya. Amo ang mangin deboto sa pagserbisyo sa Dios kag ang sa mga sagrado nga tradisyon ka panimalay. Duro ang atun mabuol nga leksyon sa amo nga kabuhi ni Esau nga napierde.

Amo man para sa mga ginikanan nga may favoritism sa andang kabataan.

Sa akun na-eksperyensyahan sa akun mismo nga pamilya, ang Tatay ka akun tatlo ka kabataan ang paborito na nga bata amo gid ang kamagurangan. Indi sa mga materyal nga bagay kundi sa pagtugro na ka oras sa mga bata. Sa kagurangnan nga bata ang gindidikaran na sa pagtudlo obra kag pagkid-an kang kon ano pa nga butang. Dya sa urihi akun man gid naintiendihan kon andut. Suno run man sa hambal kang pangarwa kag agut ko nga bata, “Wara si Tatay katudlo kanakun kon paano kay ako pangarwa lamang.”

Ang agut naghambal man nga: “Ako bata pa kag wara run tana, wara na gid ako natudluan.” Masakit man isipun kag batyagun ang mga hambal kang darwa, matuod man gid. Pero dya ginhambalan ko lang sanda nga “Magkaiba nga talento ang gintugro kaninyo; grasya para sa kada isara gani himuon mo suno sa imo pagsarig kag magkaiba man ang inyo gusto nga magbugto kag itun-an lamang kay mahimo mo sa urihi ang imo magustuhan. Kag indi magkalipat magbinuligay kamo nga tatlo.” Kabay nga bisan rayuay sanda nga magbugto kag kon wara run man ako nga maimaw nanda, ginapangamuyo ko gid nga ang akun pagtudlo magapabilin sa anda mga tagipusuon ilabi na gid ang indi magkalipat magsalig sa Dios. Salamat kag dayawun ang Ginuo.

Sa tagsa ka persona, ang madalum nga ginabatyag sa tagipusuon amo ang pagbuol kang approval kang ginikanan; confidence nga kilala gid kita kang atun Nanay kag Tatay, palangga kag importante sa kabuhi kag ginapabugal gid kita nanda. Pareho kang kinder nga bata nga naga-drawing, gintawag ang Nanay: “Lantawa ang akun ginhimo.” Ang bata nga gahulat kag nahadluk samtang ang Nanay ga-check basa kang ana grado, kag ang high-schooler nga nagadali-dali agto sa Nanay nga naga-preparar maagto sa Prom: “Ano mahambal mo sa bayo ko?” Kag ang may edad nga may bag-o run nga obra, may amiga o amigo run, kag dya nagahulat nga mabatian ang hambal: “Well Done!”

Ang tanan nagapangita ka pareho nga butang dya indi ma-outgrow nga ginakinahanglan, kag amo dya ang pagpakamaayo kang ginikanan.

May nabatian ako halin sa mga tawo: “Indi ko run kinahanglan ang pagpakamaayo. Indi ko man ria nabuol sa akun mga ginikanan pero ok man ako.” Kag akun man nakita sa pareho nga tawo nga may pagbag-o kang may nabuol nga pagpakamaayo halin sa ginikanan. Nabatian ko ang hambal nga, “Indi ako magbuol kang kon ano nga bagay sa akun Tatay.” Pero pareho man nga tawo nagadali-dali sa pag-uli para lamang mabuol ang pagpakamaayo kang Tatay bag-o mapatay. Mabatyagan nga may something sa tagipusuon kang kada isara nga nagakinahanglan kang pagpakamaayo. Gasarig ako nga mabatyagan gid sa kabuhi nimo mismo kadya gid nga adlaw.

Ang akun pangamuyo: Amay, akun napensaran ang deperensya nga natung-an sa pagpangayo sa iba ka pagpatawad kag ang Imo pagpatawad kay Imo ginpromisa nga may kaluoy, pero indi ako sigurado nga ako may promisa halin sa akun pamilya. Buligi ako nga mangin prepararado sa pagpatawad sa akun mga ginapalangga nga indi sanda magduha-duha sa pagpangayo patawad halin kanakun. Tugrui kami kang kaisug nga kinahanglan maatubang nga makapatawad. Bahul nga parte sa kabuhi ang pamilya, gani dapat mag-umpisa dya kanakun mismo. Itugro ang Imo pagpakamaayo. Itugro mo kanamun nga tanan kag salamat, sa ngalan ni Jesus, Amen.


Filed under: BLOG, NANG NENEN Tagged: Balay Sugidanun, KINARAY-A, Panan-awan sa Adlaw

‘Anatomiya kang Pagpakamaayo’ ni Elma ‘Nenen’ Ayson-Mckeown

$
0
0

'Magbugto' /Rene Sibulangcal

‘Magbugto’ /Rene Sibulangcal


And they were bringing children to him that he might touch them, and the disciples rebuked them. But when Jesus saw it, he was indignant and said to them, “Let the children come to me; do not hinder them, for to such belongs the kingdom of God. Truly, I say to you, whoever does not receive the kingdom of God like a child shall not enter it.” And he took them in his arms and blessed them, laying his hands on them.
—Mark 10:13-16

Nay Nenen/Panan-awan sa Adlaw

Nay Nenen/Panan-awan sa Adlaw

Duro nga beses ang pagpakamaayo akun naeksperyensyahan gani hasta kadya akun madumduman. Isara run ang mabatian ko pa ang limug ni Papa John Paul ll (in a still small voice) ‘God Bless you my Child’ nga gatakdong ka ana nga alima sa akun ulo. Siguro nabasahan man ninyo ria sa akun run naistorya nga ‘Mga Sikat nga Tawo nga Nakita ko sa Personal.’ Kun madumduman ko dya, nasadyahan ako kag nagatugro kabaskug kanakun sa pag-atubang ka adlaw adlaw sa akun kabuhi. Ginalauman kag ginasarigan ko ang tanan nga promisa kang Ginuo nga ‘Indi kita pag-pabayaan kag pag-sikwayun nga mabasa natun sa Hebrews 13:5.

Ang pagpakamaayo indi lamang nagapahayag nga ‘Bata, ay kamayad kag kabuot kanimo, manami ‘kaw magsipal ka bola.’ Ukon, ‘Wow! Nanay, ang imo nga bata ka-guwapo kag maaram gid.’ Amo dya ang pagpahayag nga pabor kang ginikanan, may pagbaton kag kaayuhan nga naghalin sa ana nga persona, indi lamang sa andang panurukan kag naabot kundi ang pinakapersona sa diin importante sa ginikanan kag sa kabuhi kang bata. Kita may ikasarang nga gahum sa paghambal ka mga tinaga nga pagpakamaayo kag dya makatugro kalipay kag kabaskug nga magapabilin sa tagsa ka tagipusuon.

Ang pagpakamaayo nga hambal sa Hebreo nagakahulugan nga ang mga tuhod magluhod. Ang pagbendisyon formula kang hambal nga may paglaum kag pagkilala sa amo nga tawo. Sa proseso, mahimo matabo ang pagpakadungganun ukun pagpakanubu natun nga matugruan kang pagpakamaayo ukon bendisyon. Sa kultura kang Jew may seremonya nga ang tanan nga kabataan ginatugruan ka pagpakamaayo. Halin gid sa nauna nga bata, ang tanan nga kabataan ginapakamaayo ukon gina-bendisyonan. Dya nga hitabo mabasa sa Genesis 48:1 – 49:27.

May isara ka Tatay nga nagpatawag ka pagtiriripon kang ana mga abyan. Ginpalibutan ananda ang kabataan, baye man ukon laki. Pareho nga makabaton ka pagpakamaayo. Ang seremonya natabo sa ika 14 hasta 16 nga edadun ka bata. Ang kada isara nga bata ginasugid kang Tatay ang andang kabuhi kag ginatugruan ka laygay kag kon paano ang kaaram importatante sa kabuhi. Makita sa katapusan nga ang Tatay ginapataas ang bata sakay sa ana nga abaga, palibot para sa pagpasundayag ka ana kabataan sa mga abyan. Ang hambal: ‘Dya ang akun pinalangga nga bata kag akun gid dya ginakalipay.” Siguro nadumduman man ninyo ang istorya kag ang mga hambal kang Dios nga Amay kang ginpakamaayo na ang Anak nga si Hesukristo. Mabasa dya sa Matthew 3:17; 17:5.

Kanami lang batyagun kon kita ginapakamaayo ka atun mga ginikanan, mga mal-am nga paryente kag bilog nga komunidad, amo man sa atub obra. Sa adlaw-adlaw nga tanan, nagatinguha ako sa pagpakamaayo sa akun kabataan kag sa duro pa nga iba.

Ang akun pangamuyo: Amay sa Langit, salamat gid sa Imo pagpakamaayo sa akun kabuhi kag ang pagpakamaayo para sa wara ti katapusan nga kabuhi. Bangud Kanimo, Imo gintugru ang mga kaayuhan sa akun kabuhi. Buksi ang akun mga mata kag mga talinga para akun man matugro pa ang pagpakamaayo sa iba nga mga tawo, indi lamang sa hambal kundi sa buhat man. Buligi ako nga madumduman ang mga gahum kang imo pagpakamaayo sa akun kabuhi nga makatugro man sa nagasagap kang Imo pagpakamaayo. Sa ngaran ni Jesus, Amen.


Filed under: BLOG, NANG NENEN Tagged: Balay Sugidanun, KINARAY-A, Panan-awan sa Adlaw

“Ang pagpromisa” ni Elma ‘Nenen’ Ayson-Mckeown

$
0
0

IOS 7 Wallpaper.

IOS 7 Wallpaper.


God made the promise . . .
saying, “I will surely bless you and
I will surely multiply you.”
-Hebrews 6:13-14

Nay Nenen/Panan-awan sa Adlaw

Nay Nenen/Panan-awan sa Adlaw

Bisan ang gamay nga bata pareho ka akun ginabantayan nga si Wyatt Eco Blier makaintiendi kang tawag nga pagpromisa. Naintiendihan na nga dya dapat tumanun kay kon indi matuman, indi run pagasarigan pa sa sunod.

Kon kamo nag-promisahay nga darwa, dya dapat amligan gid kag pagatumanun. Kay man kalipay ang mabatyagan kag mapadayon nga masarigan ikaw sa imo ginpromisa. Isipun mo anay kamayad ang amo nga bagay bag-o magpromisa kon bala masarangan mo nga tumanun kag kon indi gani masarangan, indi ikaw maghambal ka ipromisa mo. Indi lamang sa materyal nga bagay kundi amo man sa espirituhanun nga bagay dapat mahimo nga sa pihak kag pihak magkabagay; matugruan ka paghangup ang pagpromisa.

Ang pagpromisa isara ka napito nga tinaga kaimaw ang paghigugma, pagpatawad, pagrespeto, pagpakamaayo, pagtuo kag pagsimba iririmaw ang tagsa ka miembro ka panimalay. Dya nagabunga kang kalinong, kalipay kag kaginhawaan sa sulod ka panimalay. Labaw sa tanan, makita ang paghigugma.

Ang nagpromisa kon matuman makatugro kasadya sa isara ka ginpangakuan. Apang dya makarangga man gid ka panimalay kon ang pagpangako indi natuman kag nadura man ang paghigugma, pagsarig, pagrespeto kag pagpatawad. Ang bunga: wara it kalinungan kag kasadya kundi away lamang, maaslum kag mapait pa.

Gani importante man gid dya nga tinaga kon dya ginahimo. Kon indi nahimo, pasensiyaha na lang kay may adlaw pa nga masunod, matuman man gid rian ang pagpromisa nga may paghigugma. Maghulat na lang nga mapasensiyahun nga may pagpatawad, di bala?

Ang Bibliya, tinaga kang Dios kag dya gamhanan kag makabaylo kang kabuhi ka tawo. Ang promisa kang Dios gaumpisa nasulat sa 2 Timothy 3:16 diin nasugid nga ang tanan nga sinulat sa Bibliya gintugruan inspirasyon kang Dios. Ang dya nga promisa kang Dios kanatun makatugro kaaraman. Matun-an nga ang mga tinaga ka Bibliya naghalin Kana. Ang Bibliya nga amo ang Balaan nga Libro kang Dios atun mabasahan ang duro nga mga promisa nga nasulat kag ang iba gani nabalay run sa atun mga tagipusuon kag mga isip. Kon atun lamang mabuksan ang atun mga tagipusuon duro lamang nga mga tinaga sa promisa nga pwede natun madara, magamit, kag makabulig kada adlaw -adlaw sa atun pagkabuhi rugya sa kalibutan.

Dya ang iban nga mga ginpromisa kang atun Dios. Akun dya ginapa-ambit kag mabasahan sa Isaiah 41:10: “Indi ikaw ma-discourage, indi ikaw magkahadluk kay Ako ang imo Dios kaimaw mo pirme.” Sa 2 Peter 1:4 “And because of his glory and excellence, he has given us great and precious promises. These are the promises that enable you to share his divine nature and escape the world’s corruption caused by human desires.” Dya akun gid nagustuhan, ang nasulat sa Jeremiah 29:11: ”For I know the plans I have for you,” says the Lord. “They are plans for good and not for disaster, to give you a future and a hope” kag sa Matthew 11:28-29: “Come to me, all you who are weary and burdened, and I will give you rest. Take my yoke upon you and learn from me, for I am gentle and humble in heart, and you will find rest for your souls.”

Duro pa nga mga promisa kang Dios para kanatun. Gani indi gid magdura ka paglaum kag tindugan natun ang mga promisa kang atun Mahal nga Dios nga may Pagtuo.

May kanta nga nagustuhan ko kantahun. Kanami lang ka lyrics na:

Standing on the promises I cannot fall,
Listening every moment to the Spirit’s call
Resting in my Savior as my all in all,
Standing on the promises of God.

IOS 7 Wallpaper.

IOS 7 Wallpaper.


Nagatindug ‘kaw bala sa promisa kang Dios kadya nga adlaw?
Ikaw lamang makasabat kadya nga pamangkutanun.

Ang tinaga nga may garantiya ginsulat kag ginpirmahan kang Makaako mismo, sa diin gindeklarar nga Ana pagahimuon ukon indi pagahimuon nga mga bagay. Ang Dios lamang ang makakontrol kang tanan. Sa kalibutan nga duro ang mga butigon, magnanakaw, con-artist kag iba pa. Nagapahaganhagan batyagun nga may Dios nga atun masarigan gid. Indi pareho ka mga politiko nga nagpangako sa kay kon sin-o nga ginpangakoan para lamang botohun.

Ang wara nagamara nga paglaum kag mga ginadamgo, ang mga mayad kag manami nga huni, may gahum nga tinaga kag dya may pagpabatyag nga may kainit sa bug-os mo nga kalawasan, ay ang mga promisa. Ang pagpromisa nga may katumanan kag may paghigugma labaw sa tanan. Salamat kag dayawun ang Ginuo. Happy Valentine’s Day sa tanan!


Filed under: BLOG, NANG NENEN Tagged: Balay Sugidanun, KINARAY-A, Panan-awan sa Adlaw

“Ang Benipisyo kang Pagsimba” ni Elma ‘Nenen’ Ayson-McKeown

$
0
0
'Rave Church: Ghent Light Festival 2012' / www.lostateminor.com

‘Rave Church: Ghent Light Festival 2012′ / http://www.lostateminor.com

“I am the Lord your God, who brought you out of the land of Egypt where you were slaves. You must not have any other gods except me. You must not make for yourselves an idol that looks like anything in the sky above or on the earth below or in the water below the land. You must not worship or serve any idol, because I, the Lord your God, am a jealous God. If you hate me, I will punish your children, and even your grandchildren and great-grandchildren. But I show kindness to thousands who love me and obey my commands.” -Exodus 20:2-6

Nay Nenen/Panan-awan sa Adlaw

Nay Nenen/Panan-awan sa Adlaw

Halin kang bata pa ako, ginadara kami ni Tatay kag Nanay sa pagsimba. Bag-o ang Sunday Service, naga-Sunday School anay kami. Kanami lang kantahun ang “I was glad when they said unto me, Let us go into the house of the Lord” (Psalm 122:1); “God is love… love one another God is love” (1 John 4:8), kag duru lang nga mga karantahun nga nabalay sa akun tagipusuon kag panghunahuna. Gin-paambit ko man dya sa mga bata nga ginpanudluan ko kauna sa Sunday School, sa akun mismo kabataan, kag hasta kadya, sa akun pagbantay kay Wyatt.

Maka-kadlaw o makayuhum man gid kamo kadya sa darwa ka hitabo nga akun nadumduman:

1)Kang sa Makati Medical Center katu ako nga nabuhi kag ang memorya nagbalik nga ana ka bata nga 10 anyos, sa sulud katung kwarto nga 10 kami nga pasyente kay may naga-uraroy sa sakit kag nagahiribiun, ako tana masinadyahun nga nagtudlo kana pati sa mga doktor kag nars nga magkanta. Kun indi gani sanda magsunod, nagasinggitan ako. English speaking pa nga teacher abi ako, ay te, para indi ako magsinggitan, gasunod na lang sanda tanan kanakun. Pati ang mga tagbantay kag tagbisita ka iba nga mga pasyente. Kuon gani nanda nga daw may party kami tamun permi sa kwarto namun katu. Makatiringala nga ang pagdayaw sa Dios ang makabulig pasadya sa mga pasyente kag makabaylo kang ginabatyag.

2)Kang gamay pa ang akun kamagurangnan nga bata, tatlo pa lang ka tuig kang sa Colorado Springs pa kami, pagsimba namun pagkatapos ka Sunday School amo ang Worship Service. Sa tunga-tunga ka pagpamati kang mensahe ka Amerikano nga Pastor, ay abaw, basta lang nagsinggit akun bata nga “TAMA NA JESUS!” Abaw ah, nagklap-klap ang mga Amerikano kag mag-Praise the Lord. Sus timo, mayha gid ako. Wara sanda kamaan nga gasinggitan run ang bata ko nga gusto na run matapos kag gusto na mag-uli. Wara man nagahibi akun bata amo nga dismulado.

Rugya run kami sa Maine, sa amun pagsimba kaimaw ang akun tatlo ka bata kang magagmay pa sanda, malipayun ako kag makayuhum gid ka tudo kun mabatian ko ang akun mga bata nga magkanta ka God is love sa Bisaya nga kanta: “Ang Dios Gugma, ang Dios gugma, maghigugmaany kita” kag iba pa nga kanta parehas ka “Kalipay sang akun kasing-kasing, kalipay kay ginluwas ako, si Jesus nagaaman sang puloy-an sa langit, ang akun kasing kasing nagakalipay.”

Ilabi na gid kun sanda nga tatlo ang naga-special music sa Sunday Worship. Kun kaisa kaimaw ako nanda magkanta. Kun kaisa ako naga solo sa atun gid nga lengguwahe, ang mga Franco-Amerikano nami lang ang anda mga yuhum sa pagpamati kag pag-klap-klap pagkatapos ko kanta. Siyempre bag-o magkanta akun run sanda ginasugidan kag nasulat ang kanta sa programa. Ang pag-agto sa simbahan kag ang pagsimba kang bug-os nga pamilya kaimaw ang mga kapamilya Kristiyano bisan maniki lang nga oras magkiritaay, magkamustahanay, mag-irimaway sa sulud ka simbahan kasadya ang mabatyagan ka kada isara.

Ang pagkanta pagdayaw sa Dios. Ano pa ayhan kun sa langit run iririmaw ang tanan sa pagdayaw kag sa narisari nga lengguwahe kag kada segundo, minuto, kag oras kaimaw ang atun Dios?

Gina-agda ko kamo sa pagsentro ka inyo kaisipan kag tagipusuon sa dyang mga berso halin sa Bibliya nga ginapaambit ko kaninyo para sa atun padayon nga pagpamalandong. Wara ako it kopya kang Bibliya sa Kinaray-a gani sa English dya:

2 Kings 17:38-39: “Do not forget the agreement I made with you, and do not honor other gods. Instead worship the Lord your God, who will save you from all your enemies.”

1 Chronicle 16:23-31: “Sing to the Lord, all the earth. Every day tell how he saves us. Tell the nations about his glory; tell all peoples the miracles he does. The Lord is great; he should be praised. He should be respected more than all the gods. All the gods of the nations are only idols, but the Lord made the skies. He has glory and majesty; he has power and joy in his Temple. Praise the Lord, all nations on earth. Praise the Lord’s glory and power; praise the glory of the Lord’s name. Bring an offering and come to him. Worship the Lord because he is holy. Tremble before him, everyone on earth. The earth is set, and it cannot be moved. Let the skies rejoice and the earth be glad. Let people everywhere say, “The Lord is king!”

Psalm 86:9-10: “Lord, all the nations you have made will come and worship you. They will honor you. You are great and you do miracles. Only you are God.”

Happy weekend sa tanan!


Filed under: BLOG, NANG NENEN Tagged: Balay Sugidanun, KINARAY-A, Panan-awan sa Adlaw

Ang Alas sa “House of Cards” ni Maria Milagros G. Lachica

$
0
0

Mga alas nga nagapakita kang mauti nga pagdisinyo ni Joseph Feher (1908-1987) halin sa "Fragments of Hawaii's History Playing Cards" nga gin-imprenta kang 1984. Ang dumaan nga mga baraha amun nasapwan sa sangka flea market kag ginbaydan kang $2. (Litrato ni Camille Lachica)

Mga alas nga nagapakita kang mauti nga pagdisinyo ni Joseph Feher (1908-1987) halin sa “Fragments of Hawaii’s History Playing Cards” nga gin-imprenta kang 1984. Ang dumaan nga mga baraha amun nasapwan sa sangka flea market kag ginbaydan kang $2. (Litrato ni Camille Lachica)


Nenen Geremia-Lachica/Bag-ong Bahit

Nenen Geremia-Lachica/Bag-ong Bahit

Kang gin-umpisahan namun turuk ang orihinal nga serye ka Netflix, “House of Cards”, wara gid kami magpinsar kang akun bana nga mawili kami kag madimat. Sa urihi gali, magaabot kami sa sangka bisyo, ang pag “binge-watch” ukon pagdinalok lantaw. Paayaw-ayaw, pulaw-bugtaw, pamura-mura ka adlaw kon mga mal-am pa pahambalun. Naganami, nagarapuyot ang istorya samtang nagaamat-amat man ubos ang nagapasunod nga mga hitabo sa listahan. Ang amun pagkawili nautod lang kang natapos ang ika-trese kag pinakaurihi nga kasugpon kang Season 1.

Bilang pagsakay sa komersyalismo kang Valentine’s Day kag kuno abi pagpakita kang pagpalangga kang Netflix sa mga suki nga manoglantaw, tingub nga ginpaguwa ang Season 2 kato nga semana. Ano gid dya ang “House of Cards” haw nga suno sa balita pati si Presidente Obama kuno nagpulaw-bugtaw man ka lantaw? Kon nagaplano ikaw nga mag-umpisa ka lantaw, indi run lang magpadayon ka basa kang akun ginasulat nga dya. Wara ako ti tuyo nga mag-amot sa imo pagkakulang-turog pagkasunod nga adlaw kag indi ako gusto nga mabuhinan ang imo kalangkag.

Parte sa ano ang istorya? Kagarukan sa politika, pagkahangol-hangol sa gahum ka pinili nga mga opisyal sa Capitol Hill kang America. Ang mga nagapungko sa gahum kag ang may ambisyon nga mag-agaw kang gahum tanan may ginakaptan nga mga baraha. Makawiwili kon paano ang andang pagsipal, san-o taguon ukon ipaguwa ang alas nga andang ginakaptan agud magdaug sa sipal kang pagginahum, bukut lamang sa pulitika kundi pati sa pangabuhi bilang mag-asawa ukon mag-abyan.


Ang makaharawat-hawat nga mga hitabo nga nagapakita kang aksyon kag reaksyon ka mga karakter sa pagpangapin kang anang bentaha naghalin tanan sa bungang-isip kang sangka screenwriter/playwright nga si Beau Willimon.

Angayan kag bakud ang pagpili kay Kevin Spacey bilang Francis Underwood, ang lider kang house majority ukon ang “whip”. “Manoglatigo” gid man sa mga katapu kang anang partido, mapa-huud na ang nagaindi kag mapa-indi na ang nagahuud. Ginapatigayon ni Underwood ang mapino nga mga pagbinutig kag pagbarabaliskad ka mga sugid nga tanan ginasuportahan man kang anang asawa. Ang andang handum amo ang mangin presidente kang ginakabig sa gihapon nga pinakagamhanan nga pungsod sa bilog nga kalibutan. Sampat gid si Robin Wright bilang maambung kag ambisyosa nga Claire Underwood.

Angay kang premyado nga serye, “Breaking Bad” sa AMC, ang House of Cards nagasaulog kang kadulum kag kalainan sa kalibutan. Si Walter White nga sangka mabuut nga maestro sa Chemistry nangin kusinero kang cocaine para may garastuhon sa pagpabulong kang anang kanser kag masalbar na ang anang pamilya sa tuman nga garastuhon. Si Frank Underwood wara it balatian nga kanser kundi tuman lang nga kadalok sa gahum. Pareho nga sagad sanda maglusot sa sitwasyon bisan nga daw nabutang run sa ital-ital kag rapit madakpan ukon mahublasan ang andang mga kabutigan. Si Walter nagabutig man pero nagadangup pirmi sa pagpinsar ka anang pamilya. Si Francis Underwood wara’t ginadangpan kundi ang anang nagairislub-islub nga nga butig agud ibutang sa ibabaw ang anang kaugalingun.

Tanhaga nga sa ginapakita nga pagkaitum, pagkagarok, pagkahigku kang kalibutan pamulitika, tapat run gid gani nga nahaylo kag nakunyag ang mga manoglantaw sa pagbantay, pagtugro ka andang interpretasyon kag pagpakut kon ano ang sunod nga matabo. Ayhan tungud ang istorya nag-igu gid kang matuod. Gani ang nagalantaw nagaugut, nangil-ad sa mga kagarukan nga ginapakita pero nagahulat man kon bala may kasulhayan ang mga nabiktima.


Ayhan tungud man sa kampyon nga mga aktor, sa eksperto nga pagpasunod ka mga hitabo kag sa mahagpok nga mga harambalun kag pagsinabtanay nga nangin makakawiwili gid ang serye. Pinasahi ang estilo nga gingamit sa pagtubang kag paghambal ni Frank Underwood sa manoglantaw nga masami nagalibak kang anang kaimaw sa eksena.

Bukut sara kundi duro ang mga alas nga ginakaptan kang dya’ng serye, gani bukut katingalahan kon kapira magdaug ka mga premyo sa telebisyon kag kapira ginlawag bilang manogdaug sa nagkalain-lain nga mga kategoriya umpisa kang una nga pagpaguwa. Ang kontrata ka manunulat hasta darwa lang ka season. Maan lang, basi nagapulaw-bugtaw run kadya ang production crew para sa ikatlo nga kasugpon.


Filed under: BLOG, NENEN GEREMIA-LACHICA Tagged: Bag-ong Bahit, Balay Sugidanun, KINARAY-A, Ma. Milagros Geremia Lachica

“Ang Bantog nga Manugtuga” ni Elma ‘Nenen’ Ayson-McKeown

$
0
0

I will praise You, for I am fearfully and wonderfully made. Psalm 139:14

Nay Nenen/Panan-awan sa Adlaw

Nay Nenen/Panan-awan sa Adlaw

Ano nga hitabo nadiskubrehan mo sa imo kabuhi ang kagamhanan kang atun Dios? Ikaw lamang makasabat kadya nga pamangkot.

Sobra 33 anyos run nga nagligad kang ginbungguan ako ka kotse. Ang kabuhi ko kadya rugya sa Maine amo ang akun ginakabig nga ikarwa nga kabuhi. Nabasa n’yo run sa mga nagligad ko nga blog ang natabo kanakun kag ang nangin epekto na kadya. Isara rugya, kag labi sa tanan, ang pagka-diskubre nga matuod may Dios nga nagapalangga kanatun.

Hasta kadya, sa adlaw-adlaw ko nga pagkabuhi, ang epekto katung aksidente. Duro nga beses diin makabuong ako ka pinggan, baso kag iba pa nga bagay nga akun makaptan. Rian buong gid kag indi mapuslan. Indi parehas kang akun nadura nga paa nga nabari, nga gintuga kang Dios, kag may pinasahi nga kinaiya, amo nga naggamit ko liwan. Bisan nabuhayan balik, nakapanaw gihapon liwan ako kag sa pagpalangga kang akun mga ginikanan kag mga abyan kag pagsarig sa Dios, nagbalik ang akun memorya. Bangud parehas sa nasulat sa Salmo, kita “fearfully and wonderfully made.” Bangud rugya, ang akun tagipusuon puno kang pagdayaw (Psalm 139:14).

Kun kis-a nga nasamadan kita ukun indi natun gusto ang atun lawas, parehas abi nagmal-am run ukun nagbuy-unan ukun nagraw-ay, pensarun natun nga ang atun lawas enggrande nga desinyo kang Dios. I-sentro natun ang atun atensyon sa hambal kang Ginuo, nga kita ginapalangga na kag ginadayaw. Gani sa amo nga bagay, andaman natun ang atun lawas bangud rugyan si Hesus, templo sa atun lawas. Ang atun kasakit, kasakit na man. Amo man ang kalipay.

Ang akun pangamuyo: Amay sa langit, buligi kami tanan sa pagturuk, pag-isip kag paghambal sa sulod ka mga oras kang amun pagkabuhi nga nagapasalamat kag nagadayaw sa imo desinyo. Patawara kami sa amun mga kakulangan kag tudlui kami nga makita Ikaw sa kada sirkumstasiya. Dayawun ang Dios nga Manugtuga kag Makagagahum, sa ngaran ni Hesu Kristo nga amun Ginuo, ang Bantug nga Manugbulong kag ang Balaan nga Espiritu nga magapabilin sa pag-ili-ili kanamun. Amen.


Filed under: BLOG, NANG NENEN Tagged: Antique, Balay Sugidanun, KINARAY-A, Panan-awan sa Adlaw

‘Mensahe sa Marso’ ni Genevieve L. Asenjo

$
0
0

Mensahe sa Marso
(kay T’yay Minda)

mabatian ko ang imo pirisnguon
sa mga linya ka barasahun –
nagabuyangyang kang kamatuoran
nga imo kag kang iba pa natirawan.
daw ngutngut ka lagub,
pin-ut ka dughan kag hapdi ka taguangkan.

Halin sa IOS7 Wallpaper.

Halin sa IOS7 Wallpaper.


gugma sugid mo ang sarandigan
sa pagbatas kang tanan:
ginapautwas mo sa ralabhan
ang hibubun-ut ka imo kalag,
ginapanugid sa kalan ang kauhaw
sa pagkadlaw kag sa pamusod ka balay
gin-ugduk ang handum sa pagtuwang
rara ka paraabuton.
ang imo kahipus nagatuga
kang mariit nga gahud.
san-o mo pa batakun ang imo palda
sa lulus kang mapanglugayawan nga mga alima
ka imo bana?
indi higut ang ritwal sa simbahan
agud ikuyang bisan ano oras ang imo kaundan;
tuguti ang sabor kang kahadluk
nga mangin tarum kang imo dila.

__________________________
Isara sa mga binalaybay nga nasulat ko kang kolehiyo ako sa UPV sa Miag-ao, Iloilo [1996-2000]. Nagbalay kang akun una nga libro sa Kinaray-a nga may lubad sa Filipino, ang Pula ang Kulay ng Text Message (San Agustin University Press, 2005). Sangka writing grant dyang pagtapos kang libro kag pagbalhag nga gin-padya kang unibersidad bilang suporta sa literatura kang rehiyon paagi sa anang gintukod nga Fray Luis Creative Writing Center.

Una nga nabalhag katung 1998 sa SALATAN, antolohiya kang mga binalaybay sa Kinaray-a nga gin-edit ni Jose Edison C. Tondares para sa Paranubliun-Antique, sangka sosyo-kultural nga NGO sa Antique katung dekada 90 hasta tunga-tunga kang 2000. Gintigayon kang Paranubliun-Antique ang duro nga mga lihuk sa pagtipon,paggamit, kag pagduso kang Kinaray-a nga pulong kag kultura sa nagkalain-lain nga porma parehas kang pagsulat kag pagpinta, amo man sa teatro kag musika. Sa gin-isponsor na kadya nga Una nga Paindis-Indis sa Pagsulat sa Kinaray-a, nangin Tagdaug dyang binalaybay.

Duro gid nga salamat sa Paranubliun-Antique kag sa University of San Agustin sa Iloilo.

_____________________________
Mabuhay ang Kababaihan! Mabuhay ang Kalalakihan nga nagapalangga kag nagarespeto sa kababaihan!
Ang mga kinamatarung kang kababaihan, mga kinamatarung natun tanan bilang tawo.

Nagapati takun sa pagbuliganay kang babayi kag lalaki, ilabi na kadyang panahon kang climate change kag mga kalamidad, bag-o nga mga giyera, mga nagaturuhaw nga balatian, kakulangan kang pagkaun kag pagmahal kang mga baraklun nga nagapataas kang divisyon sa tunga kang manggaranun kag imol, pagdasig kang tanan bangud sa bag-o nga mga teknolohiya kag ang amat-amat nga pag-ilis sa tawo kang mga robot, apps, kag drone.

Pero klaro man kanakun nga matuod gihapon dyang domestic violence nga ginalaragway kang binalaybay. Padayon dya nagakatabo sa adlaw-adlaw nga tanan sa sulud kang mga panimalay sa atun baryo, sa bilog nga pungsod, kag sa nari-sari nga bahin kang kalibutan. Amo nga ang padayon man nga pagkinahanglan sa pagpakigbato kontra rugya nga nagaumpisa sa edukasyon kang babaye, amo man kang lalaki (hay biktima man sanda kang maka-lalaki nga pagpabahul, halimbawa, dara kang kultura kag relihiyon kag nakaandan nga pamensarun kag pagginawi).

Sa amo nga bagay, importante dyang pagsaulog kang Marso 8: atun pagkomitar sa wara it katapusan nga giyera sa mga pwersa nga padayon nagapasampukanay sa mga babayi kag lalaki.


Filed under: BLOG, PANGGA GEN Tagged: Antique, Balay Sugidanun, Binalaybay, GENEVIEVE ASENJO, KINARAY-A, Philippine Languages, Philippine Literature

‘Kataw kang Burnham Park’ ni John Iremil E. Teodoro, Bag-o nga Libro kang Binalaybay sa Kinaray-a

$
0
0

May Introduksiyon ni MERLIE ALUNAN /May aman nga mga binalaybay nga ginlubad sa Sinibwano/Ginbalhag kang University of San Agustin: Iloilo City, 2014

May Introduksiyon ni MERLIE ALUNAN /May aman nga mga binalaybay nga ginlubad sa Sinibwano/Ginbalhag kang University of San Agustin: Iloilo City, 2014

Pangga Gen/taga-uma@manila

Pangga Gen/taga-uma@manila

RUGYA ANG MAINIT NGA BALITA: Ang Kataw kang Maybato sa San Jose sa Antique Kataw man kang Burnham Park sa Baguio!

Magpuot kag mamalandong bangud dyang Kataw, paghigugma ang binalaybay. Tana ang Gugma, ang Binalaybay. Kataw nga nagahigugma ang manugbinalaybay sa anang una nga pulong, ang Kinaray-a, amo nga bisan sa Baguio tana ukon sa Maynila kadya, sa Kinaray-a dyang koleksyon kang sobra 50 nga binalaybay. May aman pa sa Sinibwano. Labaw sa tanan, may Introduksiyon ni Ma'am Merlie Alunan, ang ginakabig nga Nanay kang mga manunulat sa Visayas - Panay, Negros, Cebu, Samar kag Leyte.

Ang matuod karian, ika-apat run dya nga libro kang binalaybay sa Kinaray-a ni John Iremil E. Teodoro. Kun amo, bukun lang tana Kataw kundi Prinsesa run gid.

Ang una amo ang Hinabol nga Pagtuo (2007), Mga Binalaybay kang Paghigugma (2008) kag Arkipelago kang Kasingkasing (2009), isara sa pinaka-paborito ko sa mga libro ni Teodoro. Sa maabot nga mga inadlaw, gusto ko dya matugruan ka nagakabagay nga atensyon sa pagbasa para labi ko mapa-ambit kaninyo ang kanamit.

Kadya, rugya ang kanamit kang Kataw sa Burnham Park nga "asul ang ikog." Ginalagaw na kita sa Baguio nga anang nakilala. Sa "Sa Chocolate de Batirol, Camp John Hay," ginapadumdum kanatun kang kataw nga "Ang pag-inum kang marapuyot/nga tsokolate/pagpalangga sa kaugalingon/sa sangka hapon/nga nagaisarahanun..." Hambal na sa "Sa Bata sa Tindahan kang Baguio nga Nagapamirit nga Tana ang Mapas-an kang Ginapamakal Ko nga mga Laswa kag Istroberi":

"Sa pira ka adlaw pas-anun mo gid ang kamatuoran
nga ang paghigugma nga nakadusli
sa banglid kang kabuhi
maanyag ugaring mara pareho kang sangka kulintas
kang everlasting kag pungpong kang mga statis."

Isara pa ka kamatuoran: dyang Kataw nga Prinsesa kang Antique sa Burnham Park, Kataw man sa Palawan, sa Guimaras, sa Pasig, sa Greenbelt Park, sa Cebu, kag sa duro pa nga mga lugar sa diin nagatuhaw kag naga-pangamusta ang paghigugma: sa mall, sa hardin, sa teatro, sa floodway.

Dyang paghigugma kang atun Kataw nga persona, wara lamang naga-marka sa mga lugar kundi sa panahon. Tag-irinit, tag-ururan, aga, hapon -- nagapalangga ang Kataw. Paano na dya tanan masarangan? Aaah, duro ang itsura kang atun Kataw nga manughigugma. Sa "Valentine's Day," deklara na: "Pira run ka laki ang ginsulung ko/nga nagapanaw parayu kanakun./Huud, ginsulung ko asta sa kaunun sanda/kang kasanag kang karsada./Amo dya ang silot kanakun tungud/ginasipalan ko ang paghigugma."

Kinahanglanun dyang pagsipal sa paghigugma, bisan pa indi dapat kag ginsilotan na man ang anang kaugalingon, bangud "may mga sugidanun kang paghigugma/nga indi ko puwede mahingadlan/sa akun mga kanta kag binalaybay/tungud raku nga mga bulak sa akun hardin/ang magkarataktak kon dya anda mabatian" ("Paghigugma nga Indi Mahingadlan").

Kinahanglan luwasun kang Kataw ang anang Kaugalingon sa Paghigugma. Gugma ang kabuhi, amo man ang kamatayun para sa Kataw. Kag mas ginapili na nga mabuhi kag magpadayon. Sa katapusan, wara it iba, kun amo, nga ginapalangga ang Kataw kundi ang anang kaugalingon. Dyang mga binalaybay, ang anang Arte kang/sa paghigugma nga ana ginahalad "sa altar kang Diyos kang Paghigugma."

Sa mga manugbasa kang literatura, ilabi na sa mga manugbasa ni Teodoro, bukun dya bag-o nga tesis. Mabasahan run dya sa anang una nga mga libro kang binalaybay, amo man sa anang libro kang sugilanon (Anghel sang Capiz, 2009) kag panaysayun (Pagmumuni-muni at Pagtatalak ng Sirenang Nagpapanggap na Prinsesa, 2007). Pero sa dyang koleksyon, labi nga napamensaran kag na-binalaybay ni Teodoro ang tema kang kamatayon kag katapusan kang kalibutan. Kag ano ang anang ginahambal?

Paghigugma gihapon, nga "daw tanga nga malapuwasan ang tanan nga sari kang radiation" ("Daw Tanga ang Paghigugma").

Gintapos ni Teodoro ang dyang koleksyon (wara't abay ang aman) sa binalaybay nga may titulo "Ang Katapusan." Kag amo dya ang bag-o ko nga nabasa sa kasaysayan kang pagbasa ko sa mga sinulatan ni Teodoro, ang dugang nga kamatuoran nga ginabantala kang atun Kataw nga Prinsesa nga Manughigugma, nga "ang matuod-tuod nga kahagugma kang tanan----Ang Katapusan."

Natural bangud sa pagmal-am kang panahon, nagamal-am man ang atun manug-binalaybay. Amo nga luto run gid nga mga prutas sa tag-irinit nga namit kan-un dyang koleksyon. Kalmado ang mga linya kag tayuyon bisan pa masubu. Rugyan ang dugang nga kaaram. Rugyan ang labi pa nga pagbaton kang mga kamatuoran sa kabuhi amo nga wara it kakapoy sa paghigugma ang Kataw.

Wara it sentimentalismo, sangka butang nga positibo sa pag-binalaybay kag pagkabuhi.

Labi nga dapat basahun si Teodoro bangud sampatun ang paggamit na kang pulong nga Kinaray-a. Abi mo daw kadali lang kana magsulat; nagatubud lang. Dya bangud man saulado run gid ni Teodoro ang liriko nga porma kang pag-binalaybay. Memorable ang katapusan nga mga linya. Makaurumul. Nagapangudut. Amo nga mabalon mo anang mga binalaybay. Paano na dya nahimo? Natun-an natun ang teknik nga ginatawag irony. Epektibo dya nga naggamit ni Teodoro indi lamang para makapayuhum kanatun it aslum kundi para magtandug.

Ang pagbasa sa mga binalaybay ni Teodoro pagbatyag sa unibersal kag komon nga mga eksperyensya kang tawo sa kabuhi parehas kang paghigugma. Pero ang tampuhaw nga Kataw nga anang persona, dar-un na ikaw pabalik sa imong ginhalinan. Bisan pa rayu dun ikaw kag mahimo may mga hitabo nga indi mo run gusto dumdumon kag balikan, makilala mo gihapon dyang baratyagun sa ragumu kang Kinaray-a. Wara ikaw it mahimo kundi parehas kang Kataw, magapangampo nga "Daw nami siguro kon matun-an ko/nga maghibi sa tubang kang kamera/agud masaksihan kang bilog/nga arkipelago ang akun pagtarangisun" ("Wawaw").

Dugang tirawi dyang libro sa dyang bilog nga binalaybay:

Ang Tamawo nga Gusto Mangin Kataw

Nagdamgo liwan ako kang sangka tagu nga baybayun.
Duag-bulawan ang baras nga naharunan
kang marabong nga talisay kag pula nga mga bogambilya
nga nagaharakhak ang mga bulak.
Wara ‘kaw rugto, Palangga, pero masadya ako.
Nagdalagan ako paagto sa tubig
ugaring gulpi nangin gamay nga pantalan
sa ingud kang tindahan ang daray-ahan
nga gintambayan kang mga mal-am nga bayi
nga nagamarama. Daw wara nanda ako nakita
pareho sa sangka maanyag nga tamawo sa talisay
nga buhay run nagahandum nga mangin kataw
sa hardin kang korales kang imong paghigugma.

Ginahayaw kang koleksyon ang binalaybay bilang taboan kang mga mito, pilosopiya, siyensya, kag literatura. Salamat nga may sangka Kataw kita nga Prinsesa sa Kinaray-a. Imawan natun tana, tabuon sa mga lugar kag panahon kang pagpamulak kag pagkalaya kang paghigugma, sa mga pinanid ka anang mga libro.

_____________________
Para dugang makilala si J.I.E.Teodoro, bisitaha ang http://www.jietedoro.blogspot.com.


Filed under: BLOG, PANGGA GEN Tagged: Antique, Balay Sugidanun, Binalaybay, John Iremil Teodoro, KINARAY-A

LIBRE! PARA SA MGA MANUNUDLO SA PANAY, GUIMARAS & NEGROS OCCIDENTAL

‘Ang Disiplina’ ni Elma ‘Nenen’ Ayson-McKeown

$
0
0

Ang kagutum kag mayha ang maga-abot sa tawo kon napabayaan nga wara ang disiplina, pero ang nagabaton kang pagtudlo mangin madinalag-un. Proverbs 13:18

Nay Nenen/Panan-awan sa Adlaw

Nay Nenen/Panan-awan sa Adlaw

Katapos lang ka Sochi Olympics. Kasadya lang lantawon bisan sa TV lang. Kanami mag-cheers sa mga nangin madinalag-un nga nakabaton ka gold, silver kag bronze nga medalya. Bugal gid ka andang nasyon. S’yempre kasadya man gid makita nga may nagrepresenta kang Pilipinas. Bugal ko man gid mag-cheer sa kay Michael Christian Martinez sa Figure Skating.

Disiplina ang akun nadumduman sa dyang hitabo. Isara ang disiplina sa mga ginakaugtan kang tanan ukon ang pinaka- indi magustuhan kang tanan sa atun panahon halin kang bata pa hasta magmal-am. Ang masunod nga karakter sa tagsa ka tinuga amo ang natuo nga katimbang kag dya amo ang pagpasensiya kag pagpugong kang atun mga kaugalingun. Nanotisyahan man ninyo kon papaano ang mga Olympians pirme ang andang hambal sa mga testimonya ilabi na gid ang mga nagdaug sa kompetisyon kon bala ang disiplina nakabulig ka husto sa ano man nga pagahimuon praktis nanda adlaw-adlaw sa idalum kang pag-ensayo ka andang coach ukon manugtudlo. Disiplina ang kinahanglan.

Rugya ang iba pa nga mga gamit ukon pulos kang disiplina. Mga halimbawa: Pareho man ka akun agut nga bata, isara man ka artist nga halin pa kang gamay pa tana pirme adlaw-adlaw nagakapot ka papel kag lapis. Hala drawing. Te hasta kadya sa kolehiyo run, anang kurso Art & Design. Amo dya hay may disiplina halin kauna.

Makita man natun dya sa kaso ni Manny Pacquiao. Nakita natin sa mga balita anang pag-practice adlaw-adlaw. Dya wara it iba kundi disiplina man.

Amo man ang mga basketbolista pareho ni James Yap. Kag duro pa nga iba parehas kang mga manugsaut kag manugkanta, kag mga manunulat. Bisan gani ang pagpaniwang. Disiplina gid sa pagkaun kag pag-exercise ang kinahanglan. Wara it lawas nga magkahusto kon wara ang disiplina. Wara it pensar nga mayad kon wara man dya it disiplina. Wara it temptasyon kon may disiplina.

Kada isara kanatun gakinahanglan ka disiplina. Paano mahanas dya? Sa paghimo ka sangka butang ukon bagay adlaw-adlaw. Hasta mangin nakaandan nga nangin normal gilang ukon ordinaryo. Panumdumon man natun ang pagpasensya kag pagpugung sa kaugalingon nga mga luyag para sa kaaraydan kang iba. Kon sa urihi mayad ang bunga ka aton ginahimo, makatugro man kasadya kag yuhum indi lamang sa aton kaugalingon kundi sa iba man.

Ang akun pangamuyo: Amay namun sa langit, sa gihapon buligi kami nga batunon ang imo pagdisiplina sa tagsa namun ka kabuhi nga kami mangin isara ka bulawan paagi sa amun pagpadayon pagtuman kang imo mga sugo. Sa ngaran ni Hesus, Amen!


Filed under: BLOG, NANG NENEN Tagged: Antique, Balay Sugidanun, KINARAY-A, Panan-awan sa Adlaw

“Piliun Natun ang Kabuhi” ni Elma ‘Nenen’ Ayson-McKeown

$
0
0

“Choose life that both you and your descendants may live; that you may love the Lord your God, that you may obey His voice.” Deuteronomy 30:19-20

Nay Nenen/Panan-awan sa Adlaw

Nay Nenen/Panan-awan sa Adlaw

“Kabuhi kag mayad, kamatayun kag kasayudan.” Ano piliun mo? Ikaw lamang makasabat. Ang gintugro kang atun Dios nga atun pagapiliun amo ang kabuhi. Ang pagpili kang kabuhi pagpili Kana mismo kag pagtuman Ka ana mga sugo. Piliun natun ang kabuhi para mabuhi kag padayon magakabuhi suno sa kabubut-on kang Dios!

Nagpakamatay run tana para kanatun.

Ano ang kabuhi? Ano ang pagbuot kang Dios sa akun kabuhi? Gapabilin dya nga pamangkot kanakun halin pa kang ako bata. Paano kon indi ko makita dya? Paano kon indi ko maman-an dya? Pagkatapos nga ako nabuhi liwan nga may kabudlayan ang ginaatubang ko pirme, kauna ang akun pag-ugali nagbaylo sa pagkabata nga kon ano akun gusto dapat pagasundon para ako masadyahan mismo kag indi maisip ang ‘mayad pa nga napatay ako.’

Ang pagbuot kang Dios daw parehas lamang dya ka isara ka dagom sa mga hilamon nga budlay makita. Duro na lang ang mahimo para masagap dya sa kon diin lang nga palibot para dya makita, indi bala? Pero ang akun nga panurukan kang pagbuot kang Dios nangin sala tungud sala man ang akun panurukan sa Dios.

Ang Dios wara it kasadyahan nga makita kita nga nadura, nanglagawan, nagapangita. Ang gusto kang Dios maman-an natun ang ana nga pagbuot, ginhimo na nga klaro kag simple lang. Indi duro nga pagapilian kundi darwa lang ka bagay, “Kabuhi kag kamayad, kamatayun kag kasayud” nga nasulat sa Deutoronomy 30:15. Ang sugo kang Dios kanatun amo ang higugmaun Tana kag magamatinumanun sa ana mga sugo.

Akun nadumduman ang istorya natungod kay Moses kon inyo man nabasahan sa Bibliya ukon nalantaw bi;ang pelikula, ang Napulo ka Sugo. Kang ginhambal kaimaw na ang mga Israelites, tana nagapangayo nga pagahimuon ang mayad nga pagpili paagi sa pagtuman ka mga sugo…..”Tungud dya ay Imo Kabuhi.” Mabasa sa Deutoronomy 32:46-47. Ang pagbuot kang Dios kanatun amo ang kabuhi. Ang kabuhi amo ang tinaga kang Dios. Kag si Hesus amo ang Tinaga.

Ang mayad nga pagpili indi mahulas. Pero kon ang Tinaga kang Dios amo ang atun giya kag handum sa katapusan atun dayawun kag simbahun ang Dios, matugruan kita kang Dios kang kaaram kag mayad nga desisyon sa pagpili. Padayon lang kita magsarig kag magtuman sa atun Ginuo nga may kalipay, bangud huram lamang kana dyang atun kabuhi.

Ang akun pangamuyo: Amay sa langit, kanimo nagahalin ang matuod nga kaaram, buligi kami nga Kanimo lamang magasarig kag sagapun pirme ang imo pagbuot agud makita namun ang imo gugma kag paglaum, sa ngaran ni Hesukristo, Amen.


Filed under: BLOG, NANG NENEN Tagged: Balay Sugidanun, KINARAY-A, Panan-awan sa Adlaw

“Bunga kang paghigugma sa ‘Land of Kimchi’” ni Cecil Garapan Kim

$
0
0

Ang akon darwa ka prinsesa, sanday Boram kag Bora.

Ang akon darwa ka prinsesa, sanday Boram kag Bora.


PAN GAPSUMNIDA /NAGKITA-AY RUMAN KITA /CECIL GARAPAN-KIM  Taga-Tobias Fornier, Antique. Tapos kang BA Broadcast Communication sa UP sa Visayas sa Miag-ao, Iloilo kag Diploma in Teaching, major in English sa West Visayan State University sa Lapaz, Iloilo. ESL Teacher kadya sa Jungchul English Language Academy sa Changwon, South Korea diin tana nagauli imaw ka anang bana kag mga bata.

PAN GAPSUMNIDA /NAGKITA-AY RUMAN KITA /CECIL GARAPAN-KIM
Taga-Tobias Fornier, Antique. Tapos kang BA Broadcast Communication sa UP sa Visayas sa Miag-ao, Iloilo kag Diploma in Teaching, major in English sa West Visayan State University sa Lapaz, Iloilo. ESL Teacher kadya sa Jungchul English Language Academy sa Changwon, South Korea diin tana nagauli imaw ka anang bana kag mga bata.

Ika-onse kang Hulyo 2013, opisyal ko naman -an paagi sa ultrasound nga nagabusong ako. Amo ron dya ang buhay namon ginahulat. Walo ron ka tuig ang amon subang kag bahol man ana kalipay hay may libayon ron tana.

Bisan matuod nga buhay ron kami nagahulat kadya nga regalo, rako gihapon akon mga duha-duha ukon worries. Pamatyagan ko daw “first time” ko nga mangin iloy. Pati si banahon gina-nerbyos man ukon indi na mahangpan ang ana ginabatyag. Una na nga gin-isip:

“Masarangan ko ayhan sanda buhion?” “Masuportaran ko ayhan sanda hasta magbahol?”

Ang mga Koreano pirme guid ginaisip ang responsibilidad sa pamilya ilabi ron guid para sa andang kabataan. Amo ria ang rason kon andot wara sanda nagapadaso-daso magpakasal. Sara ka rason nga naluyagan ko sa andang kultura.

Sa first trimester kang akon pagbusong rako ako gusto kan-on. Ginadumtan ko nga kan-on ang ginisa nga monggo, linapwahan nga puso kang saging nga may tagabang, butong, mangga, fried chicken, pati serafina – rako pa. Ti anhon ko hay dya ako sa South Korea. Gin-isip ko lang nga “mind set” lang dya ang mga “cravings.” Pero daw indi gid pwede malipat-lipatan. Gasakit guid ang buot ko nga indi ko makaon ang gusto ko nga kan-on. Kabudlay gali manamkon sa iba nga pungsod.

Mga pagpati kang mga Korean angot sa pagbusong

Dapat makaon guid ako kang mga prutas kag dapli kuon kang akon ugangan nga babaye para magnami ang panit kang bata. Rako tana may gina-preparar nga mga side dish nga puro dahon-dahon. Pero hay kabudlay guid itunlon. Huod man-an ko nga maggaranon dya sa bitamina kag mayad guid sa lawas kag sa baby.

Wara labot nga wara ako it gana magkaon, bukot mayad pa ang sabor. Kontra ko guid ang dapog kang kimchi pero paborito ko guid dya kauna.

Naghugos guid akon lawas sa akon pgpanamkon. Bahul guid ang akon pasalamat hay ginpasugtan ako ni banahon nga mag-uli sa Pilipinas bisan sangka semana lang. Nakaon ko guid man ang tanan nga gusto ko kan-un. Naulian ang akon paginhawa. Lain guid ang sabor kang pagkaon sa uma nga ginbahulan ko.
cecil pregnant
Kuon kang akon ugangan, indi ako sagad hulag parehas kang pag-ehersisyo, bisan pagpanaw-panaw lang hay basi mahulogan ako. Nakita na ako isa ka bes nga naga-swing, baw gin-agtunan na guid ako sa “playground” kag kun-an nga “hajimara!” Kon kanaton pa, “indi magg-swing.” Dapat mapahimuyong lang gid ako. Bisan sa sulod balay, wara ako gina pa-obra kang akon ugangan.

Pirme ko lang mabatian sa ana baba, “nega halke, nega halke” (ako lang, ako lang). Pero kon wara tana sa balay, gakalit ako maninlo kag manghimos kang hirimuson. Bisan sa eskwelahan nga gina-obrahan ko, espesyal ang pag-tratar kanakon.

Nagapati ang mga Korean nga kon ano ang makita, makaon, mabatian, kag mabatyagan kang nanay, makaapekto dya sa pisikal nga itsura kang bata. Dapat pirme lang gwapa ang makita kag manami ang mabatian. Dapat ang pinakanami guid nga itsura kang prutas ukon ano man nga pagkaon ang kan on para mag gwapa ukon gwapo ang bata. Ang akon ugangan, ginakihad na guid ka mayad ang ginpanamkunan ko nga mansanas, peach, melon, kag sandiya. Bisan sa mga tiendahan, ginapili guid ka tindera ang pinakagwapa nga prutas.

Ini ako dapat magkaon kang pato hay basi magkulang ang tudlo kang bata.

Rudya sa South Korea, ang tanan nga nagabusong (kasado sa Koreano), makabaton kang “pink ATM card” halin sa gobyerno nga ginagamit kon magpa-check up sa doctor sa bilog nga siyam ka bulan. Nagakahulugan dya nga wara kami gasto sa pagpacheck-up. Ang health center naga-text kada bulan kanakon nga mag-attend kang yoga class ukon lecture para sa nagabusong. Mayad guid ang anda serbisyo-medikal. Sa kada agto ko sa akon OB, ginalantaw guid ang development kang bata sa sulod paagi sa ultrasound.

Nagahandum ako nga raad tanan nga nagabusong nga kababaihan sa Pilipinas makabaton man kang amo dya nga serbisyo.

Ang doktor rudya wara gasugid sa nanay kon babaye ukon lalaki ang baby. Amo ra nga daw nakibot man ang akon OB pagpamangkot ko kon san- o ko pwede maman-an ang gender kang akon baby. Pero sa urihi ginkun-an ako kang nurse nga babaye ang amon baby. Sa maragtas kang Korea, ginahandum guid nanda nga lalaki ang anda bata. Bangud nga ang kalalakihan ang nagadumara kang nasyon. Amo dya ang rason nga ang mga doktor wara gasugid kang gender kang bata sa nanay. Pero mayad ron tulad hay gaamat amat lain ang anda nga pagpati. Ang akon ugangan nga lalaki kag babaye, mas ginapili nanda ang babaye nga apo kaysa sa lalake.

Sa Pagbata

Ang mga nanay nga bag o lang kabata, gina-pakaon kang seaweed soup tatlo ka beses sa sangka adlaw sa sulod kang sara ukon darwa ka bulan. Gapati sanda nga ang seaweed soup makapadugang kang gatas kang nanay, makabulig paayad kag makapaguwa kang mahigko nga dugo sa aton lawas. Bugana dya sa calcium kag iodine nga mayad guid sa nagapasuso nga mga nanay. Amo man dya ang ginaserbe sa pamahaw kon mag selebrar sanda ka birthday. Pag-uli ko halin sa hospital, may gahulat ron kanakon nga sangka bahol nga kaserola nga seaweed soup. Ginluto dya ni ugangan kag indi ako makapangindi. Naintindihan ko ang benepisyo sa pagkaon kadya pero masum-od man kon adlaw-adlaw.

Miyeok-guk ukon seaweed soup / Imahe halin sa Google

Miyeok-guk ukon seaweed soup / Imahe halin sa Google


Sang sa balay ron kami, ginkun-an ako kang akon ugangan nga indi magkapot kang maramig nga tubig hay makatuga dya kang rayuma kon mag mal-am ako. Dapat nga indi ako magpahangin. Wara na ako liwan gina-paobra. Ang bata lang ang akon ginabantayan.

Sa sulod kang 21 ka adlaw, wara it mabisita kanakon nga mga abyan ukon iban nga paryente hay basi malatnan ka masakit ang bata. Indi pwede mapaguwa ang bata magluwas kon magpa-immunize. Ang una nga ika-100 nga adlaw kang bata importante kag espesyal nga adlaw kananda. Pagkatapos kadya pwede ron malagaw ang bata sa gwa. Ang bata ginaputos guid ka lampin bisan pa nga doble ron ang bayo kag ginakapayan pa guid ka madamol nga kapoy. Naman an ko nga maramig guid man pagbata ko (tagramig), pero daw indi guid ako kumpurmi hay basi ma-overheat ang bata. Bisan tag-irinit ginaputos gihapon ang mga bata hay basi masip-on. Kon wara gani si ugangan sa balay, ginabuol ko ang lampin kag ang kapay hay nagaparamalhas ron ang akon bata.

Sara pa mapaang sa sulod kang amon kwarto hay may heater kag kon mabatian ko gani nga may nagbukas kang pwerta, dali dali ko putos liwat si baby. Ang ugangan nga baye ang gabulig atipan kang bata. Gapati guid dya ang mga lola rudya nga eksperto sanda sa pagbahol kang bata amo ria nga indi sanda mabais.

Ang pagpangaran kang bata bukot mahapos. Ang ngaran naga-determinar kang buwasdamlag kang bata. Ang lolo ukon ang ugangan nga lalaki ang nagapili kang ngaran kag may equivalent dya nga Chinese name. Kalabanan nga mga ngaran rudya may darwa ka syllables.

Halimbawa, BO RAM (ngaran kang akon panganay). Kag dapat ang ngaran kang pangarwa nga bata, maumpisa man sa una nga syllable kang panganay. Amo ra ang rason nga ang ngaran kang pangarwa namon, BO RA. Pwede man mapangaran kana BO MI, BO GYOUNG kag rako pa basta gaumpisa sa “BO.” Pero ang desisyon sa pagpili nagahalin sa lolo. Sa iba nga pamilya, nagabayad sanda sa “name maker” para mapiho ang mayad nga “fortune” kang bata.

Ang akon sa pagbusong kag pagbata rudya sa South Korea, makuon ko nga espesyal nga eksperyensa. Labaw sa tanan malipayon ako sa bag-o nga inspirasyon namon sa amon kabuhi nga mag-asawa. Kag kabay pa nga bugayan kami kang aton Ginuo sa pagpabahol kananda.


Filed under: BLOG, CECIL GARAPAN-KIM Tagged: Balay Sugidanun, kimchi, KINARAY-A, South Korea

“Sensitibo nga Tagipusuon” ni Elma ‘Nenen’ Ayson-Mckeown

$
0
0

Ang kasubo nga sa kagustuhan kang Dios nagabunga kang pagbaylo, nga wara ti paghinulsol, gapaagtu sa kaluwasan….2 Corinthians 7:10

Nay Nenen/Panan-awan sa Adlaw

Nay Nenen/Panan-awan sa Adlaw

Katapos lang kang akun kaadlawan, temprano pa Easter Sunday ginsorpresa ako kang akun in-laws: ginkantahan kag may birthday cake. Masadya man gid kay Earth Day man. Nakatanum liwan ako ka kahoy kag sa bulig ni Wyatt, nakatugro kasadya bisan nga may sakit ako. Salamat sa atun Ginuo sa padayon pagtugro kang kabaskug.

Makatugro bala ikaw ka mga ngaran kang mga tawo kadya nga panahon nga nagapamati kamayad sa Dios? Ay, ang mga tawo nga may mga tagipusuon nga sensitibo sa Balaan nga Espiritu!

Maka-garantiya man gid ako nga sa amo nga mga tawo, baye man ukon laki, bata man ukon mal-am, ang mga nakamaan kon paano ang nabarian, nalaguban kag may pilas nga may marka maka-pruweba man gid. Sa lawas nagapabilin ang marka. Nagakasadya ako sa pagturok ka katapusan kang mga inadlaw kang bulan ukon tuig nga madali ang paghingapos. Dyan ang duro nga mga kasubo, sakit, mga pag-antos nga dapat pagbayluhan nga kabay indi mangin sobra sa masunod nga bulan ukon sa bag-o nga tuig. Nasulat sa Juan 16:33 dya nga bersikulo akun naisip nga makatugro kanatun kang paglaum:

“Sa kalibutan imo maatubang ang mga kasakitan, gani magkasadya, akun run dya nalampuwasan ang pag-antos kang kalibutan.”

Bisan mga bata kita kang Dios indi tana naga-promisa kang mahulas nga kabuhi, kang may kabuganaan, ukon may mayad nga lawas. Wara kita nagaisarahanun sa mga kabudlayan. Ang Dios kaimaw natun bisan pa nga indi natun maintiendihan ang ano nga atun paga-ekperyensiyahan nga pagtiraw sa kabuhi, kita magsarig sa tagipusuon kang Dios tungud kilala natun Tana. Man-an natun nga indi na kita pagapabayaan kundi kita Ana pagabuligan magdangup lamang nga may pagsarig kag paglaum.

Siguro sa imo pagbasa kadya nagadara ikaw ka marka nga sa adlaw-adlaw nagahimo ikaw kang imo mga pamaagi lamang matugruan ka solusyon kag ginapaluyahan mo ang espiritu kang Dios nga gintugro na para makatudlo kanatun paagi sa Ana hambal. Kag kon kadya nga tinion, sa mga pahina ikaw kang imo desperasyon sa pagbaylo kang imo tagipusuon; kon paano matun-an halin sa Dios kag ang pagbag-o kang imo relasyon kaimaw kang Dios.

Kay ang atun kabulig amo ang Balaan nga Espiritu nga magatudlo kanatun kang tanan nga butang (John 14:26).

Kon bala maisip mo ano ang mga natabo sa kabuhi? Ang nagatugru kang sensitibo nga tagipusuon amo ang atun mga Kapaslawan (Failures) kag matudloan kang espiritu natun ang Bugal (Pride)nga amo ang sagabal sa kabuhi. Amo ra ang nasulat sa Bibliya nga ginatawag ni St. Paul nga, “Maka Diosnon nga kasubu.”(2 Corinthians 7:10).

Duro kanatun nga naka-eksperyensiya kang pagtiraw nga naduraan ka obra, pagmasakit kag pagkamatay kang pinalangga, diborsyo, sa sakit naospital kag kon ano pa nga klase kang pagtiraw.

Kon ang pagtiraw gaabot, presensya kang Dios ang promisa na wara ti makapa-separar kanatun sa ana nga pagpalangga paagi kay Kristo nga atun Ginoo. Sa tunga kang imo pagbaylo kang kabuhi paagi sa mga pagtiraw, dumdumon natun nga ang Dios nagapadayon pangobra sa gusto na mahimo sa atun tagsa ka kabuhi, sa mga pagtiraw nga makatugro pagbaylo sa atun pag-ugali nga mismo makabunga kang pasensiya. Ginpromisa na kanatun ang grasya nga malampasan ang pagtiraw kang kabuhi. Ang pagtuo nagatubo kamayad sa adlaw kang tagraramig nga pagtiraw kag sensitibo nga tagipusuon.


Filed under: BLOG, NANG NENEN Tagged: Balay Sugidanun, KINARAY-A, Panan-awan sa Adlaw

An Afternoon Around San Pedro, San Jose, Antique

$
0
0

sanpedrosunset

I’m on summer vacation. This one promises to be the longest, and one for the books: #125DaysOfSummer, starting last May 01 until August 25.

I am home in my province Antique. Yesterday, I visited a college friend and fellow Antiquena who is now a successful lawyer. She is happily married with one son, my ihado (godson), in their lovely place in San Pedro, San Jose de Buenavista, the capital town of the province, and San Pedro being one of its biggest barangays.

Now, what to do in San Pedro when you have only an afternoon, a night, and a morning after?

My kumare drove me around the area at sundown. Here’s our prized destinations, captured by iPhone4S, unedited and unfiltered:

1. The San Pedro Church & Convent, Its Garden and Ruins
San Pedro Chapel

SanPedroConvent

flowerssanpedro

SanPedroGrotto

2. St. Peter’s Seminary

St. peter's seminary

St. Peter's Chair at the ground of St. Peter's Seminary.

St. Peter’s Chair at the ground of St. Peter’s Seminary.

3. FarmVille

This 4-year old  FarmVille is owned and managed by the municipality of San Jose. Open to the public.

This 4-year old FarmVille is owned and managed by the municipality of San Jose. Open to the public.

recyclebottle

herb2

herbs

farmville

Many thanks to Mr. and Mrs. Kano Moscoso for the warm reception and gift of plants and stories.

4. San Pedro River & Shore — The Sunset

I remembered old friends who used to live in another barangay here at San Jose who told me that among the many places they have traveled in the country and abroad, the best sunset for them happened here at San Jose, Antique.

I found myself not only remembering but agreeing as I relished this beauty.

sunsetsanpedro2
sunsetsanpedro3

I’m glad and grateful about this serendipitous discovery of San Pedro. Many thanks to the generosity of my kumare and her family.

I am writing this, the morning after before home in Dao – a town away – at the Kanyogan Garden Restaurant in Bantayan Road, Atabay, San Jose: a must-see place.


Filed under: GUEST BLOGGERS, PANGGA GEN Tagged: 125DaysOfSummer, Antique, Balay Sugidanun, GENEVIEVE ASENJO, KINARAY-A, San Jose, San Pedro

“Sa Malawid nga Panahon Pagkatapos ka 22 Anyos” (Katapusan nga Bahin) ni Elma “Nenen” Ayson-McKeown

$
0
0

Nay Nenen/Panan-awan sa Adlaw

Nay Nenen/Panan-awan sa Adlaw

Ang Una nga Ginbisitahan kag Nakilala
Sa ubos lang ang balay nanda ni Wyatt, ang bata nga akun ginabantayan. Bisan dulum run ang hapon nagpanaw kami ni Manang ko para magbisita sa pamilya Blier. Dara man namun ang ana nga iturugro kananda halin sa Hawaii. Masadya gid kay pagsulod namun wara kami ka panuktok sa gawang kay amo ria ako kon mag-agtu sa balay nanda. Si Wyatt ang una namun nga nakita kag sadya nga nagkupkop sa Auntie Sally na. Tungod nga man-an run nanda nga maabot ang Manang ko, s’yempre gahulat man gid makilala tana.

Oras nga ginpakilala si Manang Sally sa kay Paul, Lori, Ilea kag baby Duane kag may mga dara si Manang Sally para kananda. Tabuan man nga rugyan gali si Heath nga magurang ni Ilea halin sa New Hampshire. Kasadya lang gid nga nagkilalahay ang akun Manang Sally kag mga kaingud balay ko nga sanda amo akun dalaganan kag sanda akun adopted family rugya sa Andrews Rd.

Pagbalik namun sa balay may dara man kami nga gintugro ni Lori para matirawan ni Manang ang ginhimo na nga pickled beets, spaghetti sauce kag apple sauce. Salamat gid kay Lori kay natirawan kag nagustohan man gid ni Manang ko Sally.

Panaw-palibot sa Balay paagto sa Andrews Farm
Sa 50+ ang temperature. Gasirak ang adlaw kag mahangin. Nagpanaw-panaw kami sa guwa kang balay. Fall sweater lang ang ginbayo namun ni Manang Sally pero pagguwa na sa balay naramigan run tana, gani ginpadugangan na ang bayo na kang jacket. Bundle up gid bala haw kay indi naanad sa ramig. Naglibot anay kami sa balay, sa kalupaan ko, kag nagpanaw kami sa Andrews Rd.
Click to view slideshow.
Naghapit kami sa rulubngan ni Papa Felix Hamel kag Duane Hamel sa pihak lang ka dalan. Akun ginpakilala kananda si Manang Sally para sa pagrespeto sa napatay. Gin-istorya man gid namun sanda. Kuon ko “Papa kag Duane, gakalipay gid ako nga rugya run si Manang Sally sa pagbisita kanatun halin sa Hawaii. Sobra 22 ka tuig wara kami nagkitaay.”

Pagkatapos nagpanaw kami paubos agto sa Pond kag sa Bicentennial Farm kang Andrews. Wara man it tawo kundi mga sapat. Nagtour kami ni Manang sa palibot hasta nakaabot si Chris nga gadara kang tractor kag may karga nga logs. Akun man ginpakilala si Manang ko kay Chris. Abaw nabuhayan man gid kami sa pag-istoryahanay. Salamat man gid nga nakilala man ni Chris ang magurang ko. Sa pagpamatuod, nagpamangkot si Chris sin-o ang magurangnan kanamun nga darwa? S’yempre si Manang Sally pero tana ang Baby! Kadlaw kami nga tatlo kay ako gurang man gid kay Chris pero daw bata man gid ako sa tanan rugya sa amun kalye kag indi man makita sa akun itsura.

Agto-pamakal sa Walmart kag BestBuy sa Auburn
Aga pa kami nagbugtaw para mag-exercise si Manang samtang gapreparar ka pamahawun. May nabilin pa ako nga lobster sa freezer. Amo pa rian ang nabilin nga gindara ka akun hinablos nga si Meldred Bacani kag bana na nga si Noel kang una nga pag-agto rugya kag kitaay namun sa personal. Naghimo man ako ka puto para may ipamahaw imaw ka lobster. Pagkatapos nagplano kami nga mapanaw-lagaw sa Twin City LA (Lewiston Auburn) kami nga tatlo. Si Manang Sally ang driver kag may GPS navigator nga si Louie, ako tana ang prinsesa nga gasakay lamang. Sa Walmart kami nagpundo sa pagpamakal. Duro lang ang ginasagap nga baraklun nga wara sa listahan. Ang kon ano pa makita ni Manang Sally nga kinahanglanun ko sa sulod balay: mga rugs, shampoo, mga panggamit panglimpyo sa kusina kag kasilyas kag iba pa nga mga bagay. Gusto na pa gani ako baklan ka bag-o nga lampara pero kuon ko indi na lang hay gusto ko ang daan kag magamit pa. Isara pa may drawing rian ni agot nga gusto ko. Indi ko man gusto magasto ka bahul hay bahul run anang nagastos paagto lang rugya sa Maine ilabi na gid may rental car pa. Ok lang kuon na, gusto na mabuligan ako samtang rugya tana. Salamat gid nga may Manang ako kaimaw namun ni Louie.

Sunod naghapit kami sa BestBuy. Para tana kay hinablos na gusto baklan kon ano gustohan ni Louie bilang late birthday regalo na kana. Hala libot man kami kag magturuk-turuk kon ano ang makita kag magustohan samtang si Louie naga-shop kang ana nagustohan. Pero mahal man kag indi parehas sa ana run na online shopping; wara sa store ang ana nagustuhan. Gani nagtawag si Manang Sally sa bana na kag nahambal sugid kon mahimo nga tana ang mabakal sa Amazon. Gintugro ang model # kag ngaran ka monitor screen nga gusto ni Louie kag dya ana gin-check kag lagi nakita kag gin-order na para kay Louie. Free shipping pa gali kag mabaton sa Lunes nga adlaw. Naghambalanay man gid si Louie kag Tiyo Lee na kag magpasalamat. Pagkatapos nagbalik kami pauli sa balay. Tungod nga indi maka-drive sa dulom si Manang Sally, wara kami maglagaw pa kon diin kay ang alas tres it hapon madulom run. Trenta minutos ang dalagan kang kotse pauli sa balay.

Gabi-i Pag-abot Ka Bisita sa Balay nga Pakaisa Namun
Gabi-i run nag-abot ang amun pakaisa nga si Lilibeth Puedan McKeown, imaw ang bana na nga si Pete. Masadya nga nagkit-anay liwan ang Manang Sally ko kag si inday Lilibeth kay man bata pa katu kang urihi nga nagkitaay. 5 ka tuig kang flower girl na sa kasal kag pagbakasyon halin sa Japan teenager pa lang si Inday. Si Pete ang bana, una pa lang sanda ni Manang Sally nga nagkitaay kag nakilala sa personal. Nami lang nga istoryahanay kag nagtawag kami kay Nanay sa Antique para maistorya man ni Inday ang Mama na sa telepono. Malawid ang pag-istoryahanay namun nga tatlo sa telepono. Bisan nga kang una nga gabii- rugya si Manang Sally nagtawag man gid kay Nanay. Nasadyahan man gid si Nanay nga nagkitaay run liwan kami nga darwa ni Manang Baby. Amo man si Inday, nga nalipay man gid maistorya ang mga ginikanan na. Kanami lang isipun kag batyagun nga nag-irimaway ruman kami nga magpakaisa. S’yempre, nagpalitrato kami nga magpamilya imaw ni Pete. Kag naplano run nga sa maabot nga Sabado may Early Thanksgiving Day family gathering sa Turner. Gabi-i pa lang, nagbake run kami ka macadamia nuts cookies para darhun sa pagtiripon.

Thanksgiving Cake

Thanksgiving Cake


Early Thanksgiving Day kang Pamilya McKeown
Alas onse umpisa ang pagtiriripon. Gani aga pa man kami naghalin sa balay kay ang distansya halin sa Wales pa Turner indi magkulang sobra sa sangka oras. Si Manang Sally ang driver liwan kag GPS navigator si Louie. Pagdalagan ka kotse, nadumduman na kon nadara ang cookies. Kuon ko wara. Sa Allen Pond Rd run kami kag nagbalik sa balay. Ay te, pag-abot namun sa Turner rugyan run ang Tiyo Henry kag Tiya Annie (bugto ka akun ugangan nga si James nga napatay kang 1986 pa). Ginpakilala ko si Manang Sally kananda, sa mga in-laws ko, pero wara ang ugangan ko nga si Mama Pat kay indi makaagto hay may sakit sa lawas.

Nagaraha ako lumpia kag si Manang Sally ang gaistorya kananda. Mayad kag nasadyahan gid nga nakilala na ang akun mga in-laws. Pagtapos namun kaun ka igma nag-istoryahanay hasta na lang dali na lang magdulum. Pagbalik pauli kaimaw sanda Tiyo Henry kag Tiya Annie kami naghapit sa balay kang akun brother in-law nga si Paul. Naglibot anay kami sulod sa balay kag sa lupa nga kakahoyan nga nalibutan man ka tubig suba kang Androscoggin. Nasadyahan gid si Manang Sally ko nga nakalagaw kag nakapalitrato kaimaw sanda. Ang hinablos ko lang nga si Kate (Doktor sa emergency hospital) ang wara nakaimaw kay sa obra tana. Si Sarah (Maestra sa Math) lang ang nakita kag nakilala ni Manang Sally. Maramig kag mahangin run kag gadulum hinay-hinay kami nga gasundanay maghalin sa lugar ni Paul kag Tish sa Turner Center Bridge.

Pag-uli namun halin sa Turner, nagbisita kami sa akun kaingud na sanda Veronica Herrick kag Najeeb kag sa darwa nga kapid si Ava kag O’lyvia. Gindarhan man ni Manang Sally ka pasalubong halin sa Hawaii. Nasadyahan man gid nga nagkilalahay ang akun Manang kag kaingud ko kag nagpaletrato kami kaimaw sanda. Pagkatapos nag-agto paubos sa balay ni Wyatt may dara kami nga cookies kag cake para kana. Pero wara si Wyatt sa balay. Ay,te, ang lolo kag lola lamang ang gintugroan ka goodies. Istoryahanay anay kay man gabii run gid kag ako sobra kapoy gani nagpaalam na lang kami kananda. Sa sunod liwan.

Adlaw 25 Oktubre – Pag-agto sa Westbrook kag South Portland
Aga pa kami ni Manang Sally nagbugtaw kag nagpamahaw. Bag-o pamahaw exercise anay. Amo ria ang ginahimo adlaw-adlaw sa agahun pagbugtaw habang rugya tana kaimaw ko. Pagready namun nagdrive pa Turner para maimaw namun si inday Lilibeth pa Westbrook kag South Portland para man makilala na man ang amun darwa ka hinablos kag pakaisa. Sa Westbrook kami maagtu anay kag hapitun si Kristel Shane Ayson Murphy sa apartment na.

Tungod nga wara pa kami kaagto sa lugar na, g-arely lang kami sa GPS kag si Inday Lilibeth ang navigator, ako ang prinsesa gasakay lamang. Masadya, nalito gid kami kang sa marapit na ang adres ginsagap ang numero kang balay indi makita, nalampasan run kag nagbalik kami amo man gihapon indi makita ang numero. Gintawgan namun si Kristel para mabantayan na kami kag makita namun tana. Ay salamat, sa urihi nakita namun ang numero kag sa sulod pa gali ang apartment nga bilding. Nakita namun si Kristel kag ginsundan sa parking lot. Nasadyahan kami nga apat nga nagkitaay ang magkapamilya kag nagkilalahay rugya sa Westbrook, ME. Nagpalitrato kami nga apat pagkatapos nagsulod anay sa balay na kag rugto ginpakita ang sulod apartment na kag s’yempre palitrato liwan kami nga apat.

Tapos.


Filed under: ELMA AYSON-MCKEOWN, GUEST BLOGGERS, KINARAY-A Tagged: BALAY SUGIDANUN, Panan-awan sa Adlaw

Jetlag ni John Iremil E. Teodoro

$
0
0

Sanday John & Juliet sa liwan nga pagkitaay!

Sanday John & Juliet sa liwan nga pagkitaay!


KUON KANG KATAW / JOHN IREMIL E. TEODORO / Ginbata kag nagbahёl sa baybayёn kag taramnanan kang Maybato Norte, San Jose de Buenavista, Antique. Sangka premyado nga manunulat, awtor tana kang pulo ka mga libro kang mga binalaybay, sugidanёn, kag sanaysay sa Kinaray-a, Filipino, Hiligaynon, kag Ingles. Miyembro tana kang Executive Board kang Unyon ng mga Manunulat sa Pilipinas (UMPIL). Tana ang Bise Presidente kag Kalihim Heneral kang ORYANG: Katipunan ng mga Gurong Filipino para sa Bansang Filipino. Nagaestar tana kadya sa Syudad Pasig. (Credit sa Portrait kang Manunulat: FUSIN).

KUON KANG KATAW / JOHN IREMIL E. TEODORO / Ginbata kag nagbahёl sa baybayёn kag taramnanan kang Maybato Norte, San Jose de Buenavista, Antique. Sangka premyado nga manunulat, awtor tana kang pulo ka mga libro kang mga binalaybay, sugidanёn, kag sanaysay sa Kinaray-a, Filipino, Hiligaynon, kag Ingles. Miyembro tana kang Executive Board kang Unyon ng mga Manunulat sa Pilipinas (UMPIL). Tana ang Bise Presidente kag Kalihim Heneral kang ORYANG: Katipunan ng mga Gurong Filipino para sa Bansang Filipino. Nagaestar tana kadya sa Syudad Pasig.
(Credit sa Portrait kang Manunulat: FUSIN).

NAGBUGTAW ako mga alas-kuwatro y medya sa kasanagën pero tuman rën ka sanag sa kuwarto ni Juliet. Daw alas-otso sa aga sa Filipinas ang pagkasanag. Una ko nga aga sa Sweden kag natirawan ko gid man ang aga kang tingadlaw sa Europa.

Mëëk pa ang turog ni Juliet sa anang katre. Tëngëd ginaobra pa ang guest room kag ang kuwarto na sa ikarwa nga panalgan kang andang balay, sa kuwarto ni Juliet nanda ako ginbëtangan kang katre. Nagbangon ako agëd mangihi.

Nadura rën ang tagëngtëng kang ulo ko nga kang sarang adlaw nabatyagan ko samtang nagahëlat sa akën flight pa-Copenhagen sa airport kang Doha, Qatar. Amo to ang una nga epekto kang ginatawag nanda nga jet lag. Ano abi hay 12:30 ti kasanagën ang flight ko halin sa Manila kag matapos kang siyam nga oras nga paglëpad pag-abot sa Qatar, 4:00 lang ti kasanagën. Ti hay naglumpat abi kang time zone. Naabutan ko pa sa Qatar ang pagsirak kang adlaw. Katahëm dya sëlngën halin sa ginapungkuan ko sa lapad kag nagakanang-kanang nga airport kang Doha.

Ala-siyete sa aga ang flight ko paagto sa Copenhagen, Denmark. Anëm ka oras ang biyahe pero alas-dose ang abot rugto hay may sangka oras nga abanse ang Qatar kaysa Denmark. Sa Copenhagen ako nagpanaog hay rugto ako gin-abat nanday Mimi, Juliet, kag Jonas. Si Jonas ang bana nga Swedish ni Mimi kag nag-drive sanda kang tatlo ka oras halin sa balay nanda sa Lenhovna, Växjö nga mga 150 kilometro ang karayëën. Kon sa kapital kang Sweden nga Stockholm abi ako manaog, 500 kilometro gid ang karayëën kadya halin kananda.

Domingo ako naghalin sa Manila pero Domingo man ako gihapon nag-abot sa Sweden hay anëm ka oras ang abanse kang Filipinas.

Nagadëyëg-dëyëg ako kang manaog sa eroplano hay kulang sa turog kag indi rën ako kaintiyende kon ano ang nagkaratabo sa mga oras sa akën kabuhi sa sëlëd lamang kang 24 oras. Hambal ni Mimi kanakën, gamay lang kuno ang airport kang Copenhagen. Ti ang ginaimadyin ko, daw Iloilo Airport lang. Hay maan, bahël kag lapad man gali kag lawid man ang paranawon antes makaabot sa immigration.

Bëët ang guwapo nga mal-am nga laki nga puti sa immigration. Pero daw nahadlëkan ako hay daw istrikto. Basi maglup-og ako kon indi na ako pagpasugtan magsëlëd sa Denmark. May migrants crisis abi sa Europa kadya kag indi ako 100% sure kon makalab-ot gid man ako sa Sweden. Pero pagduhol ko kana kang passport ko, nagyëhëm tana kag nag-hi. Gintam-isan ko gid e ang yëhëm ko bisan nagadëyëg-dëyëg pamatyag ko. “Are you a seaman?” pamangkot na. Rakë gid man abi ako nga mga seaman nga naimaw sa eroplano. Pag-submit ko gani kang papers ko sa Norwegian Embassy sa Manila, ginpamangkot man ako kang babaye nga guwardiya kung seaman ako nga gintarayan ko hay daw si putay-kahang mamangkot.

“No, I’m a professor,” hambal ko dara pataas kang akën kiray. Wara ako it problema sa mga seaman. Ang Tatay ko, kapitan kang barko. Kag rakë ako mga paryente nga seaman. Pero ang immigration officer sa Copenhagen, wara man it tono kang malisya ang pagpamangkot na. “No. I will visit my sister in Sweden,” sabat ko nga daw Lin-ay kang Antique ang yëhëm. Ginsëlëng na ang akën visa kag ang akën itsura. Gin-scan na dya kag dasig nga gintatakan kag ginbalik kanakën ang passport ko. “Thank you,” hambal ko kag nagpanaw nga daw prinsesa halin sa sangka pobre nga kaharian sa Southeast Asia. Yes, makita ko rën si Juliet! Singgit ko sa akën kaugalingën.

Naghibi ako pagkakita ko kanday Mimi kag Juliet. “Be, wara rën si Mama, be,” hambal ko kay Juliet. Naghibi man ang bata nga hëgët ang këpkëp kanakën. Ang orihinal abi nga plano, imaw kami ni Tita mapa-Sweden. Ti, napatay si Tita kang Nobyembre. Wara nakauli sanday Mimi kag Juliet agëd magtambong kang lëbëng hay winter rën kag bëdlay magbiyahe magluwas nga nagaeskuwela pa sanda nga darwa. Indi sanda maimawan ni Jonas hay indi na mabayaan ang anang obra.

Mëgë man lang ang drama namën sa airport. Nagkape kami anay sa Starbucks antes magbiyahe pa-Sweden. May labëg-labëg nga tulay nga tabukon sa tënga kang Denmark kag Sweden.

Alas-dose rën ti tëngang gabii sa Filipinas, ala-sais pa lang ti sirëm rëgya sa Sweden. Pait rën ang akën mga mata pero ginapirit ako ni Mimi nga indi anay magturog. Matapos namën magpanyapon kang tinapay, cheese, kag grapes, nag-inëm anay kami kang red wine kag nanigarilyo sa andang hardin kag nag-estoryahanay parte sa Antique. Darwa kami lang hay si Jonas nagbatang-batang anay hay daw bilog nga adlaw tana nag-drive, kag si Juliet, tëngëd Domingo, sakë kúti kang anang iPad. Ginasugtan lang abi tana mag-iPad kon Sabado kag Domingo lang.

Ramig sa hardin. Pasado alas-otso rën pero sanag man gihapon ang adlaw. Daw alas-kuwatro sa Filipinas. Ramig rën gid. Hambal ni Mimi, basi 17 degrees centigrade. Kon bëkët it summer kuno kag amo dya oras, indi mo maagwanta magpungko sa sagwa. Tatlo pa lang ka adlaw ang nagligad kang ginselebrar kang bilog nga Sweden ang Midsommer—ang adlaw nga pinakalawid ang pagsirak kang adlaw kag sangka importante kag masadya nga selebrasyon para sa mga Swede. Ang Hunyo kag Hulyo ang pinakanami nga mga bulan sa Sweden kag sa bilog nga Europa. Rakë ang mga nagabakasyon rëgya. Buta ang bahël nga eroplano nga ginsakyan ko halin sa Doha paagto sa Copenhagen.

“Pero isut ang mga bulak kadya, Kuy,” hambal ni Mimi. “Wara abi nagauran.” Sa mga piktyur abi nanda ni Juliet sa Facebook kon summer rakë ang mga bulak nga bisan sa diin lang nagatururubo. May nagaturubo pa man nga mga bulak sa palibot pero isut lang. Pati ang Europa na-El Niño man?

Samtang ginasulat ko dya, nag-iwud si Juliet. Ginsuksok ko ang akën antipara kag ginsëlëng tana. Nagmukra tana. Kag kang makita na ako, nagyëhëm tana. Ang yëhëm na daw mga ilahas nga bulak sa sagwa. “Good morning, John,” panamyaw na. “Good morning, Bebe ko!” sabat ko kag ginbëtang anay sa lamesa ang akën MacBook. Nagparapit ako sa katre na kag nagbangon tana kag ginsug-alaw ako kag ginkëpkëpan. Nagbatang ako imaw kana kag ginhuruharkan tana. Nami këpkëpan ang maalabaab na nga lawas.

“Ramig rëgya ba, Be no?” hambal ko. Nagtango lang tana nga nagayëhëm. “Nami rëgya sa inyo, Be no? Ramig kag limpyo kag linëng.” Nagakëpkëpanay kami. “Hëëd, John nami rëgya,” sabat na.

Mag-an kag masadya ang akën pamatyag. Una ko pa lang nga aga sa Sweden pero daw nadura rën ang akën jet lag. Ang jet lag puwede gali mabulong kang pagpalangga.

 

 

[27 Hunyo 2016 Lunes

6:10 n.u. Lenhovna, Sweden]


Filed under: GUEST BLOGGERS, KINARAY-A Tagged: BALAY SUGIDANUN, John Iremil Teodoro, KINARAY-A (PANAYSAYUN), KUON KANG KATAW

Mga Bulak sa Binit-karsada ni John Iremil E. Teodoro

$
0
0

John & Juliet.

John & Juliet.


KUON KANG KATAW / JOHN IREMIL E. TEODORO / Ginbata kag nagbahёl sa baybayёn kag taramnanan kang Maybato Norte, San Jose de Buenavista, Antique. Sangka premyado nga manunulat, awtor tana kang pulo ka mga libro kang mga binalaybay, sugidanёn, kag sanaysay sa Kinaray-a, Filipino, Hiligaynon, kag Ingles. Miyembro tana kang Executive Board kang Unyon ng mga Manunulat sa Pilipinas (UMPIL). Tana ang Bise Presidente kag Kalihim Heneral kang ORYANG: Katipunan ng mga Gurong Filipino para sa Bansang Filipino. Nagaestar tana kadya sa Syudad Pasig. (Credit sa Portrait kang Manunulat: FUSIN).

KUON KANG KATAW / JOHN IREMIL E. TEODORO / Ginbata kag nagbahёl sa baybayёn kag taramnanan kang Maybato Norte, San Jose de Buenavista, Antique. Sangka premyado nga manunulat, awtor tana kang pulo ka mga libro kang mga binalaybay, sugidanёn, kag sanaysay sa Kinaray-a, Filipino, Hiligaynon, kag Ingles. Miyembro tana kang Executive Board kang Unyon ng mga Manunulat sa Pilipinas (UMPIL). Tana ang Bise Presidente kag Kalihim Heneral kang ORYANG: Katipunan ng mga Gurong Filipino para sa Bansang Filipino. Nagaestar tana kadya sa Syudad Pasig.
(Credit sa Portrait kang Manunulat: FUSIN).

RËGYA sa Sweden nagakaranta ang mga bulak sa binit-karsada.

“Maan, Kuya mga hilamon ria!” hambal ni Mimi kanakën kon maghambal ako nga magpapiktyur imaw sa mga bulak. “Maan, hilamon e nga nagapamulak! Puwede man,” sabat ko. Ginakadlawan lang kami ni Juliet.

Sari-sari abi ang mga kolor nanda. May mga kanaryo nga masiri, may lila, asul nga dëlëm, may puti. Kag nagatururubo lang gid man sa binit-karsada kag mga bakante nga lote.

Ikatlo ko nga adlaw sa Sweden kag pagkatapos namën igma kang gin-bake nga French fries nga daw sangka gamay nga labador ka rakë kag kang pinirito nga chicken nuggets nga ginpadalëndënan kang lus-aw nga strawberry saft (daw juice, pero ginahambalan ako ni Juliet ng bëkën dya it juice), nanghimës kami kag nagpanaw paagto sa balay kang nanay nanday Jonas sa pihak nga baryo. Mga darwa kuno ka oras nga panawën. Kang gintawgan ni Juliet si farmor na (“farmor” ang specific nga tawag sa lola sa tatay sa Svenska; “mormor” ang lola sa nanay) nga maagto kami, nag-insister daad ang mal-am nga abatën kami sa balay nanday Mimi nga sa sentro kang Lenhovda. Indi tana gusto nga magpanaw kami. Indi abi maka-drive si Mimi kang pula na nga Volvo kon bëkët imaw si Jonas hay wara na pa nabëël ang lisensiya na. Bëdlay kuno kag buhay magbëël kang driver’s license rëgya sa Sweden. Rakë exam ang ginahanglan pasaran. “Bëkët parehas rugto sa atën nga bisan adik ukon bulag makabëël kang lisensiya,” hambal ni Mimi.

Hambal ko kanday Mimi kag Juliet, mapanaw lang kami hay gusto ko mag-sight seeing. Bisan tapos-igma abi kag nagasirak ang adlaw ramig man gihapon kag nami magpanaw. Ti nagpanaw kami. Gingamit ni Juliet ang anang bisekleta.

Isut ang mga sarakyan nga nagaagi sa mga simentado at espaltado nga karsada. Medyo nahadlëkan lang ako magtabok sa national highway hay daragkël nga mga trak ang nagaagi pero nagahinay man sanda sa crossing hay may mga lambat nga simento sa karsada. Nami hay sa mga karsada rëgya nagahinay ang mga sarakyan kon makakita kang mga tawo sa binit-karsada. Kag nagapondo gid sanda kon gusto mo maglaktëd. Kuon ni Mimi, almost zero kuno ang disgrasya sa mga karsada sa anda hay ang driving culture “bigayan.” Wara nagaparumbaanay kag ginasunod ang speed limit may nagabantay man ukon wara. Amo ria nga wara tana mahadlëkan nga pasugtan mag-bisekleta si Juliet nga tana lang sara paagto sa community library kag sa eskuwelahan.

Si John kag ang mga bulak sa binit-karsada.

Si John kag ang mga bulak sa binit-karsada.


Nami gid man magpanaw lang. Nami ang mga balay nga maagyan nga may mga hardin gid. Daw mga doll’s house. Rakë ang mga balay nga daw kanday Hansel kag Gretel. Taas ang mga tisa nga atëp kag may mga chimney tanan. Wara lang nagaaraso kadya hay summer. Amo dya ang mga balay sa mga children’s book nga ginabasa ko kato.

Ang kada balay may hardin gid kag ang iban malapad ang berde nga lawn parehas kang balay nanday Mimi. Isut gani taná ang mga bulak sa balay nanda pero may mga balay nga buta kang mga bulak sa atubang. May dyan gani nga ang dingding ginakapyutan kang mga rosas nga buta kang mga bulak nga pula. Hambal ni Mimi, ma-hire kuno sanda kang propesyonal nga hardinero agëd magtanënm kang rosas kon matapos rën kid-an ang balay nanda.

Pagkatapos namën tabok sa highway, may ginsedlan kami nga gamay nga karsada pasëlëd sa talon kang mga pine tree. Daw setting kang Twilight ang peg. Kami lang ang tawo. Mayad lang hay nagasirak man gihapon ang adlaw. Asta nga ang karsada nangin rough road rën lamang. Kon bëkën lang it ramig kag mga pine tree ang sa palibot, siguro mapensar ko nga sa Quinlogan sa Quezon, Palawan ako.

Samtang nagapanaw kami, nagareklamo si Juliet nga nakapoy rën tana magbisekleta. Ginhambalan tana ni Mimi nga mapurupahuway lang e kami hay wara man kami nagadali.

Mimi & Juliet.

Mimi & Juliet.


Wara gid it iban nga tawo. Kami lang gid nga tatlo. Ano abi kon may masug-alaw kami nga laki nga daw si Edward Cullen ang itsura? May maagyan kami nga mga naba nga tore nga nahëman sa kahoy. Hambal ni Mimi, amo dya ang ginapanaguan kang mga hunter kon tiyempo ang pagpangayam kang mga elk. May tiyempo nga puwede maniro kang mga elk, daw raw-ay kuno dya nga baka nga nagasanga-sanga ang sungay. Iláhas dya. Oh no, bëkën gali si Robert Pattinson ang posible nga masug-alaw namën. “Pero indi ria, Kuya magguwa kadya hay gahëd kita nga tatlo,” muno ni Mimi. Ay ti, mayad, hambal ko sa akën kaugalingën.

Burubhay lang nagsiyagit sa kalipay si Mimi. May ginparapitan tana nga hilamon. “Nagapamunga rën ang mga blueberry, Kuya!” Dasig man nga nagpanaog si Juliet sa bisekleta na kag nagparapit sa mga hilamon sa binit-karsada. Namupo dayon sanda kang mga gagmay nga bunga. Ginkaën dayon nanda. “Nahidlaw man ako ba sa fresh blueberries,” hambal ni Mimi. Sakë rën sanda pamëël kag kaën kang blueberries. “Pa-picture ako anay!” hambal ko kag nagpungko sa tëpad kang blueberries. Pagkatapos posing namupo man ako kag kaën imaw kananda. Abaw, nagakaramang lang gid man sa lupa halin sa binit-karsada pasëlëd sa talon kang mga pine tree ang blueberries.

Maaslëm-aslëm nga matam-is ang lab-as nga blueberries. Pamilyar ang sabor pero siyempre ang memorya ko, ang blueberry cheesecake lang.

Indi si Juliet maghalin sa blueberries. Hambal ni Mimi halfway pa lang kami pa-farm nanday Jonas. “Mommy, nahidlaw man ako magkaën kang blueberries bay,” hambal na. Nasadyahan gid ako hay nagaragëmë man gihapon ang Kinaray-a na. “Maan, sakto lang ria. Duro man ria rugto sa farm ni farmor mo. Rugto lang liwan kaën.” Siguro kon may nagapamati kanamën nga nagasinggitanay sa Kinaray-a malibëg gid ulo na nga kon ano nga diyalekto kang German ang amën hambal.

Sa unahan, nagpondo liwan kami. Mas rabong kag mas daragkël ang mga bunga kang blueberries rugto. Namupo liwan kami. “Maan, daw gusto ko mag-uli kag magbëël kang baldi kag butaën kang blueberries,” kuon ni Mimi. Sa tëpad kang mga blueberry, may hilamon nga buta kang kanaryo nga bulak. Ginahapunan dya kang gagmay nga mga alibangbang nga orange ang kolor. Kanami! Almost magical!

Istorya ni Mimi, ang bakas kuno mamurot kang mga blueberry amo ang mga Thai nga nagaagto sa Sweden agëd mag-obra sa mga taramnan kon tingadlaw kag tag-arani. Nagapamrenda kuno sanda kang balay sa Thailand para may iplete paagto rëgya sa Sweden kag mag-obra sa mga farm hay bahël ang kita kag makaganansiya sanda pag-uli nanda. Sa farm gani kuno nanday Jonas, may mga Thai nga nagapamakyaw ani kang blueberries kag kon ano-ano pa.

Sobra gid man darwa ka oras ang panaw namën. Nagkadlaw ang nanay ni Jonas kang hambalan ni Mimi nga nabuhayan kami hay papiktyur ako nga papiktyur. “Daw parehas kanimo kang bag-o pa lang ‘kaw abot?” ang hambal na kay Mimi. Siyempre, gin-translate lang kanakën ni Mimi hay sa Svenska sanda nagaestorya.

Buta kang mga bulak ang sagwa kag sëlëd kang balay kang farmor ni Juliet. May puno pa kang mansanas rapit sa geyt nanda ugaring gagmay pa, daw mga sirigwelas, ang bunga. Kag sa lamesa, nagahëlat kanamën ang sangka pitsel nga strawberry saft kag mga brownies nga gin-bake na. Kang hapon nga to, gintudluan na ako mag-bake kang traditional Swedish nga vanilla bun.

Pasado alas-nuwebe rën kami sa gabii kang maghalin sa balay kang farmor ni Juliet. Si Mimi ang nag-drive. Kag samtang nagabiyahe kami nagasëlëng ako sa sagwa kag makita ko pa ang mga bulak nga nagakarantahën sa binit-karsada mapa-national highway man ukon rough road sa tënga kang kakahuyan. “Nanamian gid ikaw, John?” pamangkot ni Juliet nga nagapungko kag nabangët kang seat belt sa epesyal nga purungkuan sa sarakyan kang mga bata. “Hëëd, Be nami gid,” sabat ko. Kag nagkadlaw tana. Sa anang mga kadlaw mabatian ang nanarisari nga mga dëag kang mga bulak sa Sweden kon tingadlaw.

[29 Hunyo 2016 Miyerkoles
Lenhovda, Växjö, Sweden]


Filed under: GUEST BLOGGERS, KINARAY-A Tagged: BALAY SUGIDANUN, John Iremil Teodoro, KINARAY-A (PANAYSAYUN), KUON KANG KATAW

Balay sa Bîbîan kang Lake Lenhovda ni John Iremil E. Teodoro

$
0
0

Ang balay kag ang lawa.

Ang balay kag ang lawa.


KUON KANG KATAW / JOHN IREMIL E. TEODORO / Ginbata kag nagbahёl sa baybayёn kag taramnanan kang Maybato Norte, San Jose de Buenavista, Antique. Sangka premyado nga manunulat, awtor tana kang pulo ka mga libro kang mga binalaybay, sugidanёn, kag sanaysay sa Kinaray-a, Filipino, Hiligaynon, kag Ingles. Miyembro tana kang Executive Board kang Unyon ng mga Manunulat sa Pilipinas (UMPIL). Tana ang Bise Presidente kag Kalihim Heneral kang ORYANG: Katipunan ng mga Gurong Filipino para sa Bansang Filipino. Nagaestar tana kadya sa Syudad Pasig. (Credit sa Portrait kang Manunulat: FUSIN).

KUON KANG KATAW / JOHN IREMIL E. TEODORO / Ginbata kag nagbahёl sa baybayёn kag taramnanan kang Maybato Norte, San Jose de Buenavista, Antique. Sangka premyado nga manunulat, awtor tana kang pulo ka mga libro kang mga binalaybay, sugidanёn, kag sanaysay sa Kinaray-a, Filipino, Hiligaynon, kag Ingles. Miyembro tana kang Executive Board kang Unyon ng mga Manunulat sa Pilipinas (UMPIL). Tana ang Bise Presidente kag Kalihim Heneral kang ORYANG: Katipunan ng mga Gurong Filipino para sa Bansang Filipino. Nagaestar tana kadya sa Syudad Pasig.
(Credit sa Portrait kang Manunulat: FUSIN).

GINSUG-ALAW ang akën panërëkan kang kalmada nga tubig kag lagtëm nga palibot pagsëlëd namën sa balkonahe nga napalibutan kang dingding nga salaming. Ang lamesa nabëtangan kang mga tasa kag platito nga may disenyo kang mga bulak kag may nagakanang-kanang nga bulawan nga kutsarita. Daw nagsëlëd ako sa set kang pelikula nga ginabase sa sangka nobela ni Jane Austen.

Alas-tres ti hapon kag masanag ang sirak kang adlaw nga nagpasiri sa dëag kang mga kahoy kag kabulakan sa palibot. Sa unahan may nagairinggat nga daw mga diyamante sa panit kang tubig. Amo dya ang Lake Lenhovda, ang ranaw nga pira ka beses ko rën ginapanaw ang mga inas kag dalan sa paglibot kadya.

Indi pa tuman ka ramig. Ginsab-it namën sa wrought iron nga sarab-itan ang amën dyaket kag ginbilin man ang amën sapatos. Halin sa mayor nga puwertahan, nag-agi kami sa pasilyo nga ang mga dingding buta kang mga peynting. Bukas ang gawang kang gamay nga laybrari nga buta kang mga libro kag dokumento. Antes makaguwa sa balkonahe, maagi anay sa sangka pormal nga karan-an nga ang mga purungkuan daw naghalin sa sangka palasyo sa Pransiya.

Balay dya ni Margarita, sangka mal-am nga babaye pero ang yëhëm daw mga bulak sa tingadlaw. Maestra tana ni Mimi sa Svenska. Kang una ko pa lang nga adlaw sa Lenhovda, nagsug-alaw namën tana ni Mimi sa grocery store. Ginpakilala ako ni Mimi kana. Sagad tana mag-Ingles. Kag hambal na, imbitarën na kuno kami mag-dinner sa andang balay. Darwa lang kuno sanda kang andang bana sa andang balay kag namî man kuno kon may bisita sanda kon kis-a. May pamilya rën ang andang mga bata kag sa siyudad sanda nagaobra.

Ginpili ko gid ang purungkuan nga nagaatubang sa ranaw. Pamatyagan ko daw nagaparanamgo lamang ako. Kon wara lang nagapungko sa akën atubang sanday Mimi, Juliet, kag Jonas, makauon ako nga siguro nagadamgo lang gid man ako.

Halin sa akën ginapungkuan, makita ko ang gamay nga bandera kang Sweden sa terasa sa sagwa. Sa pihak nga balay may bandera man. Kag rugto pa gid sa balay sa unahan, may flag pole gid taná sanda. Haros tanan nga balay rëgya sa Sweden may bandera. Andët nga sa Filipinas tana kon Independence Day lang kami nagapangsab-it kang bandera? pamangkot sa sa akën kaugalingën. Dapat huwadën ang mga Swede.

Kang ginpamëtang ni Margarita ang mga irimnën kag karan-ën sa lamesa, mas nangin Jane Austen rën gid ang eksena: gamay nga termos nga may disenyo kang peras nga buta kang maisëg nga kape, darwa ka bandehado nga metal nga nahapinan kang napkin nga may mga rosas kag buta kang tatlo ka klase kang cake kag cookies, kag gamay nga pilak nga sërëdlan kang sugar cubes kag gamay nga porselana nga pitsel nga may sëlëd nga fresh milk hay naghambal si Mimi nga nagagamit ako kang gatas kag kalamay sa akën kape. Black coffee abí ang uso sa Sweden. Sangka pitsel nga flower saft tana ang para kay Juliet.

Afternoon tea (o coffee?) pa lang to. Ginsëlëng ko ang mga bulak sa sagwa agëd indi ako mag-isip kang calories. Sara pa, mashed potato kag baked salmon man lang ang gin-igma namën.
afternoon tea
Ang sangka rason pa gid kon andët imbitar kami ni Margarita gusto na ma-meet namën ang sangka exchange student halin sa Mexico nga si Oscar. Programa dya kang Lions International sa diin aktibo nga miyembro si Margarita. Darwa ka semana nga maestar kananda si Oscar nga Communications student sa sangka unibersidad sa Mexico. Ang press release abi ni Mimi sa mal-am, kamaan ako mag-Español. Kang ihambal ko kay Oscar nga, “Hablo Español un poco,” nagyëhëm tana kag naghambal nga, “That’s all right. I can speak English. That’s not a problem.” Gin-estorya ko kananda nga nag-eskuwela gid man ako kang Kinatsila sa Instituto Cervantes de Manila pero nivel inicial curso tres lang ang natapos ko. Puro lang ako present tense, wara pa it past tense kag future tense.

Bilib sanda kang hambalan ko nga manggaranën ang amën mga pulong sa Filipinas sa mga tinagâ halin sa Katsila kapin pa gid ang Kinaray-a nga mother tongue namën nanday Mimi kag Juliet. Pareho kang lamesa, plato, tasa, kutsara, tinidor, kutsilyo, kag iban pa nga mga gamit sa kusina, nga halin man sa Kastila. Nagkadlaw sanda kang hambalën ko nga magluwas sa pag-isip kag paghambal kang oras, sa Katsila man kami nagapamuyayaw. Nagkadlaw man si Jonas hay pirme na mabatian kay Mimi ang “diputa.”

Sadya ang amën istoryahanay samtang nagapangape kag nagaudak kang cake kag cookies. Nagpaguwa man si Oscar kang mga pagkaën na nga dara halin sa Mexico. May dulse nga samlagi. Ang nagustuhan ko, tuman lang garing ka tam-is, ang “rollo de guayaba” nga daw gamay nga imbutido nga nahimu sa dëga kang bayabas kag rakë-rakë nga puti nga kalamay.

Ingles ang amën ginagamit sa pag-istorya. Si Jonas sagad man mag-Ingles. Napamensar ko nga siguro gusto lang ni Margarita nga mag-estorya sa Ingles amo nga gin-imbitar na kami. Sari-sari ang topiko. Maghalin sa mga bagyo kag brown-out (nga talagsa pa sa malaka) sa Lenhovda, sa biyahe nanda nga mag-asawa sa New York kang sarang bulan, sa robot nanda nga grass cutter (daw higante nga labëg-labëg ang itsura) nga samtang nagapangape kami malinëng kag wara it untat nga nagalibot sa lawn, ang Swedish nga manunulat nga si Astrid Lindgren, ang mga pagbag-o sa Lenhovda nga mas linëng kuno kato, ang pagpang-agaw kang China sa mga isla kang Filipinas, kag si Duterte hay nabasahan na dya kuno. Shocked gid tana kang istoryahan ko parte sa “laglag-bala syndicate” sa airport sa Manila kag adlaw-adlaw kadya, ginapamatay ang mga drug pusher.

Pagkatapos mangape, gin-tour kami ni Margarita sa andang balay. Bisan sa ikarwa nga panalgan, buta kang mga peynting ang mga dingding. Nami ang disenyo kang damaan nanda nga furnace sa ibabaw. May disenyo dya kang mga dahon kag bulak. Wara rën man nanda dya ginagamit hay may electric heater man sanda.

Pagkatapos, gindara na kami sa andang hardin. Lutô rën ang mga raspberry. Namûpô kami dayon kaën. Si Juliet sangka gamay nga pitsel gid ang ginpamëël. Ang robot nga grass cutter gina-charge ang kaugalingën sa charging station nga sa kilid kang balay. Kon mabatyagan na kuno nga manug-low bat rën tana, nagamatumato lang dya agto sa charging station. Natanhagaan gid ako hay wara man nagalukso sa tubig kag wala na man ginapang-utod ang mga bulak kag ang mga puno kang raspberry. “Swedish technology?” pamangkot ko kay Jonas nga sangka electrical engineer. “Yes, Kuya,” sabat na nga may bugal.

Pagkatapos kaën kang raspberry, nag-grill kami kang daragkël nga kinihad kang baboy kag puti nga hotdog. Para rën dya sa panyapon. Sanday Mimi kag Oscar ang nagsugba.

Samtang ginahëlat nga maraha ang baboy, ginpamangkot ako ni Oscar kon ano ang klase kang music ang ginapamatian ko pirme. Sharon Cuneta daad hambalën ko garing napensar ko indi na man makilala. Ang ginhambal ko ABBA, nga siyempre sangka Swedish band. Kilala na man kuno ang ABBA. Ginbëël na ang anang gitara sa sëlëd. Ginkuskos na rën dya pagbalik na kag nagtukar tana sa akën atubang. Daw may nagaharana lang e kanakën. Taas nga maniwang nga bata si Oscar. Siguro mga 6’2”. Bëgasën pa dya kag hërëyaën.
FullSizeRender-2
Pasado alas-sais kang manyapon kami. Sinugba nga baboy kag hotdog, lettuce salad nga may kinihad nga kamatis kag sandiya, kag potato salad. Nasadyahan gid si Juliet hay may Coke. Sanday Jonas, Oscar, kag Mimi nag-beer. Kami tana ni Margarita, nag-red sweet wine. Manugtapos rën kami kaën kang mag-abot ang bana ni Margarita. Halin dya sa andang farm. Bahël nga laki nga parakadlaw kag wara’t untat ang estoryahanay nanda ni Juliet sa Svenska.

Mga alas-otso rën kang iserbi ni Margarita ang sangka bahël nga yahong kang daragkël nga istroberi pero tuman pa ka sanag sa sagwa. Ginsunod na bëtang sa lamesa ang sangka yahong nga whipped cream kag sangka galon nga vanilla ice cream. Toppings kuno para sa istroberi!

Ramig pero nami magkaën kang ice cream! Kapin pa gid kon ginalakët dya sa preska nga istroberi. Nadëmdëman ko rën lang nga kisra sangka sirëm sa Session Road sa Baguio, may imaw ako nga guwapo nga láki nga nagkaën kang ice cream samtang nagatindëg sa binit-karsada. Nagakadlaw ako kato hay abi ko karadlawan ang magkaën kang ice cream sa Baguio hay ramig. Ti, kundi nabëka ang kasingkasing ko!

Pero buhay rën to. Tuman ka rayë ang Baguio rëgya sa Lenhovda. Kag bëkën rën it bëka ang akën kasingkasing kadya. Daw istroberi liwan nga mapúlapúla.

Pasado alas-diyes kang maglisensiya kami kanday Margarita kag Oscar nga mauli rën. Ang bana ni Margarita nagasëlëng rën kang sipal kang Alemanya kag Pransiya sa UEFA Euro 2016 sa telebisyon sa ibabaw nanda nga sala. Ginsinggitan lang ni Mimi sa hagdanan kang “hejdå!” (“goodbye” ang bëët hambalën kag “heydu” kon mitlangën) kag nagsabat man dya.

Nagahinalëp rën ang adlaw. Naramigan ako pero buta kang kasadya kag katawhay ang akën baratyagën.

[8 Hulyo 2016 Biyernes
Lenhovda, Sweden]


Filed under: GUEST BLOGGERS, JOHN IREMIL E. TEODORO, KINARAY-A, PANAYSAYUN Tagged: BALAY SUGIDANUN, John Iremil Teodoro, KUON KANG KATAW

3 ka Binalaybay ni Dheanna Lampasa

$
0
0

Dheanna Lampasa [Litratro halin anang Facebook page]

GINAPAKILALA kang Balay Sugidanun si Dheanna Lampasa. Tana estudyante sa Grade 11 kang Barasanan National High School sa Barasanan, Tobias Fornier (Dao), Antique.

Ginpadara ni Dheanna paagi sa Facebook dyang tatlo ka binalaybay: “Nonoy nga Akun Bituon,”Ang Bug-at nga mga Tinaga sa Kagab-ihun” kag “Bungyod.” Gamay lang ang akon ginhimo nga pag-edit bangod natural nga sagad si Dheanna. Makita anang madalum nga sensibilidad (pamensaron-paghangup) kag pagka-sensitibo (baratyagon, pamatyag)sa kabuhi kag palibot, sa pagpangabuhi – nga amo ang pakipagrelasyon sa pamilya kag sa isigkatawo – kag ang ginatawag nga “life of the mind” ukon ang pag-eksamin kag pag-reflect sa mga reyalidad kag materyal nga kondisyon nga basehan kang mga eksperyensya, kag ang pagsarok rugya kang paghangup kag pagbaton para kusog kag paglaum sa adlaw-adlaw, kag sa duro pa nga mga adlaw nga maabot.

Nalipay gid ako nga mabasa dya. Isa liwan ka testamento dyang mga binalaybay ni Dheanna nga magamit naton ang porma kang pagsulat para sa mas produktibo nga hirimuon. Paagi sa pagsulat, labi natun maintindihan ang nagakaratabo sa atun kaugalingon kag palibot. Kag kon amo, mas sinaw nga basehan kang atun mga desisyon kag aksyon sa ginalaum nga mas mayad nga pangabuhi.

Hulaton ko ang labi pa nga magluto kang mga tinaga ni Dheanna.

Iloilo River |gasenjo


Nonoy nga Akun Bituon

Imawi anay ako sa akun pag-isarahanun,
Kay gatugro ikaw kalipay kanakun
Raad gani gali gintahi tupad atun mga palad
Para kon may maghalin man
Pareho kita masakitan
Indi kay ako lang.

Nonoy nga akun bituon,
Naukit ikaw sa akun dughan
Amo ra indi gid madura
Dyang pagpalangga nga nabatyagan.
Kag kun mamangkot ‘kaw
Hasta san-o gid ayhan?

Ang akun masabat:
Samtang akun pa mabatyagan
Kag samtang may bituon sa ibabaw
Nga padayon nagaigpat kang kasanag.

Sunset at San Pedro, San Jose, Antique


Ang Bug-at nga mga Tinaga sa Kagab-ihun

Taas run ang bulan
Ang dapya kang hangin
Ramig dun man
Sirum-sirum gidlang
Sa mga puno
Ang akun mabatian.

Hala! Nagapanihol
Ang ayam –
Nagadalagan:
Maiwan kita Manang?
Pamangkot ni Tere.

Dali, sulod sa kwarto
Indi maghibi;
Alas diyes sa gabi-i
Anang pirme uli,
Gaikang-ikang, kuri…
‘To run si Blaki nagsug-alaw kana
Haaay…

Lingin ruman ang amun padre de pamilya.

Ipirung ang mga mata kag buksan ang mga talinga.

Mu-ok dun si Tere sa anang pagturog,
Si Maymay wara kahulat
Sa akun kilid nagahuragok.
Nabatian ko ang mga tinaga
Nga pirme ginaliwan-liwan;
Indi run iba makasulod,
Amo nga nangin mga luha gilang.

Sige, turo lang, mga luha
Hay sarum-an, mas mangin tunog
Sa mga nahambal kag mga nabatian
Ang pagpamalo kang mga manok sa idalom balay
Sakto lang para sa kamag-an
Nga madara sa bag-o ruman nga adlaw.

Mararison Island, Culasi, Antique |gasenjo


Bungyod: Lugar kang Pagpabutyag

Ang pagpananum daw pareho man gali kang paghigugma
Kun tam-an mo kamayad nga palangga,
Nami gid ang bunga kag nagapamukadkad pa
Pero kun imo pabay-an,
Malaya kag hasta sa mapatay.

Ang paghigugma daw pareho man kag tinig-ang,
Nga kun imo mayad nga gatungan
Nagaindakal sa pagbukal
Pero kun pabay-an, nagalagdus kag bukun nami tirawan.

Ako man nagalantaw ka pispis sa Kahanginan,
Ang nagasaot nga dahon sa kakahuyan
Ang paglagsanay kang tinday sa taram-nanan.
Ang pag-ilig ka tin-aw nga tubig sa kasapaan
Napinsaran ko lang?
Mayad pa sanda daw sa libre lang…
Ako ayhan san-o?
San-o ako ayhan mangin libre?
Libre sa paghambal nga ginapalangga ko ikaw pirme
Libre sa pagkadlaw kaimaw ikaw
Libre sa pagpamati sa limog mo nga kahiridlaw.

Ginpamurot ko ang mga siuk sa palibot kag magbatang
Maglantaw sa langit
Gahulat ka uran
Para maskin magtodo pa ang akun hibi
Iindi mabatian.


Filed under: BALAY SUGIDANUN, KINARAY-A, LANGUAGES Tagged: Antique, BINALAYBAY, KINARAY-A, Philippine Languages, Philippine Literature

Mga Binalaybay ni Cherrie Valdellon

$
0
0

Si Cherrie Valdellon, Grade 7 sa Barasanan National High School, sa una nga writing workshop kang Balay Sugidanun kang Abril 7, 2017, Biernes Santo, sa Barasanan A, Dao, Antique. Litrato ni Pangga Gen.

Naglupad ang pispis
Halin sa puno kang batilis
Kag nabatian ko ang limug mo:
Sangka panghayhay sa sapa
Nga wara nagailig.

______________________

Ang usbong kang init
Kag nagabaga ko nga mga mata
Kon ikaw gani ang makita,
Daw pantat nga gahara-hara.

_______________________

Tulad nga tag-irinit
Daw mahukas akun panit
Pamaypay mga Inday
Kay basi ikaw malupasay.


Filed under: BALAY SUGIDANUN, EVENTS & COMMUNITY-ENGAGEMENTS, KINARAY-A, LECTURES, TALKS, WORKSHOPS Tagged: Antique, BALAY SUGIDANUN, BINALAYBAY, Philippine Literature
Viewing all 63 articles
Browse latest View live


Latest Images